39
O‘lchash printsipini va vositasini belgilab beradigan usullar o‘lchash usuli deb ataladi.
O‘lchashlarda qo‘yidagi usullardan foydalaniladi.
1 – bevosita, ya‘ni to‘g‘ridan-to‘g‘ri baholash usuli.
2 – O‘lchov bilan taqqoslash qo‘yidagi usullarni o‘z ichiga oladi.
a – differentsial (ayirmali) usul.
b – nol (kompensatsion) usul
v – o‘rniga qo‘yish
usuli
g – moslashtirish usuli (mos keltirish).
Bevosita baholash usuli – bu usulda kattalikning qiymati o‘lchov asbobining sanoq
qurilmasidan bevosita aniqlanadi.
Masalan:
Tok kuchi ampermetr bilan, kuchlanish voltmetr bilan o‘lchanadi, lekin aniqligi yuqori
emas. ko‘rsatkichli asboblar shu usul asosiga ko‘rilgan.
O‘lchov bilan taqqoslash usuli:
a) differentsial usul yoki ayirmali usul – bu usul o‘lchanayotgan va ma‘lum
kattaliklarning
ayirmasini o‘lchashni xarakterlaydi, ya‘ni kattaliklar orasidagi farq o‘lchash asbobiga ta‘sir
ko‘rsatadi.
Agar Xq X
0
Q ∆ va ∆q0 bo‘lsa differentsial usul «nol» usulga aylanadi.
Bu usul o‘lchov asboblarini tekshirishda keng qo‘llaniladi. Uncha aniq bo‘lmagan o‘lchash
asboblaridan foydalanilganda ham yuqori aniqlikda natijalar olish imkoni mavjud.
Masalan: Tok va kuchlanish o‘lchov transformatorlarida. Elektro‘lchov
texnikasida keng
foydalaniladigan o‘zgaruvchan va o‘zgarmas tok ko‘priklarining ishi shu usulga asoslangandir.
b) nol usuli o‘lchashlarda yuqori aniqlikni ta‘minlaydi.
Masalan: Elektr qarshilikni ko‘priq yordamida o‘lchash.
Nol muvozanatlash usulda o‘lchanayotgan kattalik o‘lchov bilan taqqoslanadi,
ammo ular
orasidagi ayirma qiymati ma‘lum bo‘lgan kattalikni o‘zgartirish usuli bilan nolga keltiriladi.
g) o‘rniga qo‘yish usuli-dastlab o‘lchash kurilmasiga parametri noma‘lum bo‘lgan
o‘lchanayotgan element o‘lanadi va asbobning ko‘rsatishi yozib olinadi. Keyin esa bu element
o‘rniga boshqa ma‘lum parametrli element ulanadi va uning qiymati o‘lchash
asbobining dastlabki
ko‘rsatkichiga tenglashguncha o‘zgartiriladi. Bu holda o‘lchangan va ma‘lum kattalik qiymatlari
bir-biriga teng bo‘ladi.
d) moslashtirish yoki mos keltirish usulida o‘lchangan kattalikning
qiymati signal belgi va
boshqa xususiyatlarning mos kelishi bilan aniqlanadi.
Barcha o‘lchashlar analog-uzluksiz va uzlukli o‘lchashlarga bo‘linadi.
Analog-uzluksiz o‘lchashda o‘lchanayotgan kattalikning qiymati uzluksiz ravishda qayd
qilinadi.
Uzlukli-disket o‘lchashida esa o‘lchashlar natijasi faqat
ayrim vaqt momentlarda qayd
qilinadi.
