Reostatli datchiklarni tavsifi deb

42 
 
3.2.4 – rasm. Reostatli datchiklarni umumiy ko‘rinishi 
 Reostatli datchiklarning afzalligi
– tuzilishini soddaligi, signalni 
kuchaytirishga hojat yo‘qligi, kamchiligi esa sirpanuvchi kontaktlarni bo‘lishidir. 
 
Datchikning tuzilishi 
Tuzilishi jihatidan potensiometrik datchik (3.2.5 - rasm) karkas 1 dan iborat 
bo‘lib, unda yupqa simdan o‘rama 2 bir qatlamda o‘raladi. Gurgich (cho‘tka) 3 harakati 
o‘lchanishi kerak bo‘lgan ob’ektga mexanik bog‘langan o‘rama g‘altaklar bo‘ylab 
sirpanadi. O’rama izolyatsiyalangan simdan tayyorlanadi va surgich sirpanadigan iz 
dastlab izolyatsiyadan tozalanadi. 
3.2.5-rasm. a) Burchakli siljishni o‘lchash potensiometrik datchikning 
konstruksiyasi, b) reoxord sxemasi 
Karkas odatda tekis yoki silindr shaklida bo‘ladi. Karkas materiallari izolyator 
(tekstolit, getinaks, plastmass, keramika) yoki izolyatsiya qatlami bilan qoplangan 
metall bo‘lishi mumkin. Yaxshi issiqlik o‘tkazuvchanligi tufayli metall ramkalar 
datchik chiqishida elektr signalining ko‘proq quvvatini olish imkonini beradi. Bunday 
karkas uchun material sifatida qalinligi taxminan 10 mkm bo‘lgan oksidlangan 
alyuminiy qatlami qo‘llanilishi mumkin. Yigirma barobar kattalashtiruvchi lupa bilan 
qaralganda qatlamda yoriqlar yoki notekisliklar bo‘lmasligi kerak. Bunday qatlamning 
buzilish kuchlanishi 500 V dan kam emas. 
Potensiometrik datchikni o‘rash uchun manganin, konstantan va qarshilikning 
kichik harorat koyeffitsiyentiga ega bo‘lgan boshqa o‘tkazuvchi materiallardan 

43 
tayyorlangan simlar ko‘p ishlatiladi. Surgichning katta presslash kuchlari bilan 
diametri 0,1-0,3 mm bo‘lgan sim, kichik presslash kuchlari bilan-qotishmalardan 
tayyorlangan sim ishlatiladi, ularga platina, kumush, iridiy, rubidiy, osmiy va 
boshqalar kiradi. Bunday aniq datchiklarning sim diametri d 0.03-0.01 mm oralig‘ida 
tanlanadi. 
Sim ba’zi tortilgan holda karkas ustida o‘raladi. Shu bilan birga, birinchidan, 
harorat pasayganda sim va karkas materiallarining chiziqli kengayishining turli harorat 
koyeffitsiyentlari tufayli sim tarqalmasligi zarur; ikkinchidan, karkas qizganda sim 
cho‘zilishi elastik chegaraga bormasligi kerak. Karkasning qalinligi Ad dan kam olish 
tavsiya qilinmaydi, karkas burchaklarida radius 2d dan kam bo‘lmasligi zarur. 
G’altakni yagona qatlami bilan qoplangan va uni o’ramlarini mustahkamlash hamda 
himoya qilish uchun ramka ustida sim o‘ralgandan so‘ng, butun yuzasi yupqa tekis etib 
bekislotali lak bilan qoplanadi. 
O’rama (harakat yo‘li) kontakt yuzasini jilvirlash qumtuproq yoki jilvir qog‘oz, 
olmos changli silliqlovchi g‘ildirak va emal izolyatsiyalovchi simlar bilan burilishlar 
bo‘ylab-namat aylanasi bilan bajariladi. Yo‘lning kengligi odatda: (2-3)d iborat 
bo‘ladi.
3.2.5-rasm
da (a) burchakli almashtirishlarni o‘lchash uchun potensiometrik 
datchikning konstruksiyasi keltirilgan. Shuningdek chiziqli olish sensori sifatida, u 1 
karkasdan iborat, 2 o‘rash bilan, 3 surgich siljiydi. Harakatlanuvchi surgichdan 
signalni olib tashlash uchun qo‘shimcha cho‘tka 4 ishlatiladi, tok yig‘uvchi halqa 5 
bo‘ylab suriladi. Burchak ko‘chish datchigining chiqish kuchlanishi surgich o‘qiga 
ulangan birlamchi o‘lchagichning harakatlanayotgan qismining aylanish burchagiga 
proporsionaldir. 
Ba’zi avtomatik qurilmalarda reoxord deb ataluvchi potensiometrik datchik 
sifatida ishlatiladi (3.2.5 – rasm, b). Bu cho‘zilgan sim bo‘lib unda polzunok sirpanadi. 
Reoxordning qarshiligi rostlagich harakatiga proporsionaldir. Ko‘pincha reoxord 
potensiometrik kuchaytirgichda ishlatilmaydi, balki ko‘prik kuchaytirgichning 
elkasiga kiritiladi. Bu holda surgichning harakati qarshilikning o‘zgarishiga aylanadi. 

Download 7,42 Mb.