Issiqlik naychali vakuumlangan quyosh kollektori

125 
Har bir vakuumlangan naycha ichiga geleotitan qobiqli mis plastina 
joylashtirilgan bo‘lib, u quyosh nurining to‘liq yutilishi va juda oz (sezilarsiz) 
miqdordagi issiqlikning tashqariga isrof bo‘lishini ta’minlaydi. Yutgich ostiga 
suyuqlikka to‘ldirilgan issiqlikni bug‘lantirish quvuri o‘rnatilgan.
5.9-rasm. Quyosh kollektorining to‘g‘ri oqimli vakuumlangan qurilmasi 
Issiqlik almashtirgich ichida esa, quvur ichiga, quvur usulidagi issiqlik quvuri, 
egiluvchan element yordamida kondensatorga tutashtirilgan. Ulanish «quruq» usulida 
bajarilgan bo‘lib, suyuqlikka to‘ldirilgan va bosim ostida bo‘lgan holatda ham 
quvurlarni oson almashtirish imkoniyatiga ega.
Vakuumlashtirilgan kollektor qurilmasining muhim jihati – 30
0
C da 
(oynalangan issiqlik naychali kollektor) va hatto -45
0
S da (metall issiqlik naychali 
kollektor) yuqori texnik ko‘rsatkichni ta’minlay olishidir (5.10-rasm). 

126 
5.10 - rasm. Quyosh kollektorining quyoshga nisbattan burchak ostida 
joylashuvi. 
Issiqlik naychali vakuum quyosh kollektori juda murakkab tuzilishga ega va 
qimmat. Qurilmaning ishlash tartibi quyida bayon etilgan. 
Issiqlik naychasi – yopiq mis/shisha naycha bo‘lib, yengil qaynash 
xususiyatiga ega bo‘lgan suyuqlik bilan to‘ldiriladi (5.11-rasm).
Vakuum naychasidagi issiqlikni qabul qilgan suyuklik, issiklik ta’siri ostida 
bug‘lanadi. Bug‘ yuqorigi qismga tomon ko‘tariladi. 
5.11-rasm. Issiqlik naychali vakuumli quyosh kollektorining tuzilishi. 

127 
Issiqlik eltuvchi asosiy suv iste’molchi yoki issiqlik konturidagi 
muzlamaydigan suyuqlik issiqlik ta’siri ostida qiziydi va undan bug‘ ajralib chiqib 
yuqoriga tomon harakatlanadi. Yuqori qismda bug‘ soviydi va buning oqibatida 
kondensatsiyalanib suv tomchilarini hosil qiladi, suv pastga oqib tushadi va yana 
issiqlikni qabul qilib bug‘lanib yuqoriga yo‘naladi. Ushbu holat texnologik jarayon 
davomida bir necha marta qayta takrorlanadi. 
Yer yuzining sovuq hududli joylarida muzlashdan himoyalangan kollektorlar 
ishlatiladi (5.12-rasm). Bunga yopiq sirkulyatsiya tizimidan foydalanib erishiladi. 
Ushbu isitish tizimida issiqlik o‘tkazuvchi suyuqlik (antifriz) quyosh kollektori orqali 
aylanib, hosil bo‘lgan issiqlikni rezervuardagi suvga issiqlikni almashtirib beruvchi 
qurilma yordamida uzatadi. 
5.12 – rasm. Quyosh geleoqurilmasining soddalashtirilgan modeli 
Quyosh kollektorining issiqlikni qabul qilish elementi misdan yasalgan bo‘lib, 
issiqlikdan izolyatsiyalangan.
Issiqlikni qabul qilish elementi mis «naycha» orqali amalga oshiriladi, buning 
natijasida isitish konturi, naychalardan alohida qilib yasalgan. 
Buning ustun tomoni shundaki, kollektorning biror bir naychasi ishdan 
chiqqanda ham u ishlashda davom etadi. Kollektor ishlab turgan paytda ham kerak 
bo‘lganda ishdan chiqqan naychani yangisiga almashtirish mumkin. Naychani 
almashtirish juda oson. Bu paytda isitish tizimidagi issiqlik eltuvchi suyuqlikni 
to‘kishga zaruriyat bo‘lmaydi.

128 
Geliotizimni ishlatishdan maqsad bitmas-tuganmas, toza va arzon energiya 
manbaiga ega bo‘lishdan iborat. 
Geliotizimdan foydalanish orqali quyidagi vazifalarni yechish mumkin: 

Cheksiz miqdordagi tekin, toza va alternativ energiya manbaiga ega bo‘lish; 

Uy-ro‘zg‘or, maishiy va boshqa sohalarda zarur bo‘lganda kerakli 
miqdordagi issiq suvga bo‘lgan ehtiyoj qondirish (magistral suv ta’minot tarmog‘idan 
juda uzoqda yoki umuman mavjud bo‘lmaganda); 

Yilning va sutkaning xohlangan paytida qisman yoki to‘liq issiq suvga va 
isitish manbaiga ega bo‘lish (kuz-bahor mavsumida 80% gacha, qish mavsumida 
50% gacha);
An’anaviy energiya manbalariga bo‘lgan tobelikni va talabni kamaytirish 
hamda mablag‘ tejamkorligiga erishish. 
Geliotizimli isitish qurilmasi: mis naychali quyosh nurini yig‘uvchi kollektor, 
boshqarish tizimi, nasoslar va issiq suv akkumulyatorining baklarini boshqarish 
tizimidan iborat. (5.13-rasm). 
5.13-rasm. Gelioqurilmaning tuzilishi. 

129 
Quyosh kollektorli gelioqurilmalarning eng muhim qismi, uni tutib turuvchi 
qurilma (rama)si hisoblanadi. U qurilmaning mustahkam o‘rnashishini va 
kollektorning quyoshga nisbatan to‘g‘ri burchak ostida egilib turishini ta’minlaydi. 
Qurilmaning konstruksiyasi va elementlari uning og‘irligiga bardosh berishdan 
tashqari tashqi salbiy oqibatlar va ta’sirlar (shamol, dovul, to‘fon, qor, yomg‘ir
kabilar)ga ham chidamli bo‘lishi kerak.
Qurilma quyidagicha variantlarda montaj qilinishi mumkin: 

qiya holatda o‘ratiladigan (binolarning qiya tomlarda, har qanday ochiq 
joydagi tepaliklar ustidagi qiyalikda); 

gorizontal (yassi va to‘g‘ri gorizontal yuzali tomlarda va balandliklarda); 

erkin turuvchi (maxsus baland tirgak konstruksiya ustida o‘rnatiladigan). 
Gelioqurilmalar aktiv va passiv faoliyatlilarga bo‘linadi (5.14 va 5.15-rasmlar). 
Suyuqlikning aylanishi (sirkulyatsiyasi) bo‘yicha issiqlik eltuvchisining bor yoki 
yo‘qligiga qarab to‘g‘ridan–to‘g‘ri hamda bilvosita bajarilganlarga ajratiladi. 
Passiv gelioqurilmalarda suyuqlikning aylanib almashinishi oqimlarning 
konveksiyasi evaziga amalga oshadi (5.15; 5.16 va 5.17-rasmlar). Ushbu jarayon 
tabiiy konveksiya - issiq suv massasining yuqoriga tomon harakatlanishga intilishi 
hodisasiga asoslangan. Suvning isishi, uning hajmini bir necha barobarga ortishiga, 
zichligining esa kamayishiga olib keladi va u sovuq oqimli suvdan yengillashib 
kollektordan quvurlar orqali suv yig‘ish bakining yuqorigi qismiga tomon yo‘naladi 
va u yerda yig‘iladi.
O‘z navbatida bakdagi harorati pasaygan suv, solishtirma zichligining ortib 
borishi bilan pastga, kollektorning sovuq suvli qismiga tomon oqadi va u yerda yana 
qaytadan qiziydi. Tabiatdagi suv massasining sirkulyatsiyasi ham aynan shunday 
qonuniyatga ko‘ra amalga oshadi. Ushbu holatga havo isigan paytda doimo duch 
kelamiz. Ya’ni, qizigan suv bug‘ga aylanib yer yuzidan troposferaga ko‘tariladi, 
bulutlarga aylanadi va u yerda qaytadan sovib yomg‘ir yoki qor bo‘lib yerga yog‘adi.

130 
5.14-rasm. Quyosh energiyasida isiydigan passiv faoliyatli gelioqurilma 
5.15-rasm. Quyosh energiyasida isiydigan aktiv faoliyatli gelioqurilma 
Passiv tizimlarning afzalliklari va kamchiliklarini quyidagi 5.1 – jadval 
yordamida tahlil etish mumkin.

131 

Download 4,8 Mb.