belgi bilan korrelyatsiya jarayoni ko‘rsatilgan [Hofmann-Wellenhof et al

- 108 - 
 
Mikroprotsessor. Priyomniklarni katta qismini analog texnikalaridan 
foydalanib ko‘rish mumkin, xozirgi vaqtda priyomniklarda signallarni raqamli 
qayta ishlashga o‘tishi apparaturalarni o‘lchamini kichik va arzon qilish 
imkoniyatini beryapti. Xaqiqatdan ham, signallarni oraliq chastotada raqamli 
shaklga o‘zgartirish mumkin va mikroprotsessordagi dastur yordamida kodlar va 
fazalarni kuzatish mumkin. Priyomnik turli operatsiyalarni bajarishi kerak: 
priyomnik ulanishi bilan zudlikda sputnik signalini ushlashi, kod va faza 
signallarini kuzatishi, navigatsion xabarni ajratib olishi, foydalanuvchini 
koordinatasini aniqlashi, sputnik guruhini joriy xolatni nazorat qilishi va x.k. 
Priyomnikning bu operatsiyalari mikroprotsessor tomonidan nazoratlanadi. 
Mikroprotsessorga o‘rnatilgan dastur, ishga tushirilgan priyomnik uchun 
instruksiya bo‘lib, xotira chiplarini ichiga o‘rnatiladi.
Mikroprotsessor psevdouzoqlik va elituvchi fazani raqamli ko‘rinishida 
ishlaydi. Ular priyomnikdan o‘tayotgan, raqamli oqimni biron nuqtasida analog-
raqamli o‘zgarishi natijasida hosil bo‘ladi. Hammadan ham priyomnik 
xarakatdaligida, 
mikroprotsessor 
boshlang‘ich 
ma’lumotlarda 
(qayta 
ishlanmagan ma’lumotlarda) shovqinni kamaytirish maqsadida yoki ishochlilik 
holatini va tezlikni hosil qilish maqsadidagi protsedurani ishga tushirishi 
mumkin. Uchish yo‘li nuqtalari bo‘yicha navigatsiyaga oid yoki bir geodezik 
sistemadagi koordinatani boshqasiga o‘tkazish bo‘yicha hisoblash ishlarini 
protsessorda bajarish talab etilishi mumkin. U shu bilan barga foydalanuvchi 
tomonidan berilgan komandani kiritishni, displeyga axborotni kiritish va 
bog‘lanish portlari (ular mavjud bo‘lganda) orqali ma’lumotlarni yuborishni 
boshqaradi. 
Komanda kiritish bloki va displey. Ko‘pchilik GPS/GLONASS 
priyomniklarida foydalanuvchi (interfeys bilan) ayrim bog‘lanishlarni amalga 
oshirish uchun klaviatura va displeylarga ega. Turli opsiyalarni tanlash, 
ma’lumotlarni kiritish, priyomniklarni nima qilayotganini kuzatish yoki 

- 109 - 
hisoblangan koordinatalar, vaqtni va boshqa narsalarni kiritish uchun 
klaviaturadan foydalanish mumkin. Hamda yo‘l nuqtalari bo‘yicha navigatsiya 
uchun zarur bo‘lgan yordamchi ma’lumotlarni, geodezik o‘lchashlar uchun obi-
havo, antenna balandligi to‘g‘risidagi ma’lumotlarni kiritish mumkin. Ko‘pincha 
priyomniklar yaxshi tashkillashtirilgan komanda va ekranga chiqarish 
menyusiga, xatto onlayn (on line) yordamida yo‘l-yo‘rig‘ ko‘rsatuvchi 
instruksiyalarga ega. Ayrim priyomniklarni asosiy ish rejimi yashirin ekanligini 
eslatib o‘tish zarur, ularga foydalanuvchi tomonidan hech qanday kiritishlarni 
bajarish zarur emas, sababi priyomnik ulanishi bilan o‘zi aktivlashadi. Ayrim 
priyomniklar xuddi datchiklardek (sensorlardek) ishlaydi, ular navigatsion 
tizimga integrallashishi kerak, va shu sababli bu priyomniklarni o‘z klaviaturalari 
va displeylari bo‘lmaydi, ma’lumotlarni kiritish va chiqarish faqat portlar orqali 
amalga oshiriladi. 
Ma’lumotlarni saqlash va chiqarish. Ko‘pgina priyomniklarda vizual 
displeyga qo‘shimcha ravishda qo‘l bilan boshqariladigan (nazoratlovchi) bloklari 
bo‘lib, o‘lchangan fazalar va psevdouzoqliklarni saqlanishini ta’minlaydi. Bunday 
xususiyat geodezik o‘lchashlar va differensial navigatsiya uchun ishlatiladigan 
priyomniklar uchun zarur hisoblanadi. Geodezik priyomniklarda psevdouzoqlik 
va elituvchi fazalarni saqlashdan maqsad bir vaqtda ishlayotgan priyomniklardan 
kelayotgan ma’lumotlarga birgalikda qayta ishlovdan o‘tkazish. Odatda 
ma’lumotlar yarim o‘tkazgichlik xotirada saqlab qolgichlardan foydalanib 
priyomnik ichida saqlanadi. Ayrim priyomniklar ma’lumotlarni qattiq yoki elastik 
disklarda saqlashi mumkin. 
Odatda priyomniklar o‘zida saqlyotgan ma’lumotlarni keyinchalik 
qilinadigan taxlil, shu bilan real vaqtda foydalaniladigan nisbiy yoki differensial 
pozitsionerlash, ma’lumotlarni kompyuterga yoki aksincha, modemga yoki radio 
ma’lumotga o‘tkazish uchun RS-232-C yoki boshqa turdagi kommunikatsion 
portlarga ega. Ayrim priyomniklar bunday portlar orqali distansion boshqarilishi 
mumkin.

- 110 - 
Ta’minot bloki. Ko‘pchilik priyomniklar doimiy tokli ichki ta’minotga ega, 
bunday manbaalar bo‘lib, qayta zaryadlanadigan nikel-kadmiyli akkumulator 
yoki shunga o‘xshash tok manbalari hizmat qilishi mumkin. Priyomniklarni oxirgi 
avlodlari juda ham kam miqdorda tok sarflaydi, bu esa o‘z navbatida 
akkumulatorlarni zaryadlash vaqt oralig‘ini oshiradi. Ko‘pchilik priyomniklarni 
tok konvertori orqali o‘zgaruvchi tokni doimiy tokka o‘tkazish orqali tashqi 
ta’minotda ishlatish mumkin. 
Berilgan ma’lumotlarni yozish. GPS priyomniklari psevdouzoqliklar va 
uzatuvchi fazalarni qanday tempda yig‘ilishi-saqlanishini foydalanuvchi tanlaydi. 
Statik s’yomkalar uchun 15-30sekundli , uzliksiz ishlaydigan tarmoqlarda 2 
minutgacha bo‘lgan yozish intervali qo‘lanishi mumkin. Kinematik 
priyomniklarda 0.5dan 5.0 sekundgacha bo‘lgan oraliqdagi yozuv intervali 
qo‘llaniladi. Aslida elituvchi faza bo‘yicha kinematik pozitsionerlash uchun bunga 
nisbatan yuqori tempda ma’lumotlarni yozish afzalroq hisoblanadi. Bu sikllar 
hisobi yo‘qolishini aniqlash va tuzatishga yordam beradi. Ayrim vaqtlarda 
priyomniklarda ma’lumotlarni saqlash ,yozish tempi va xotira hajmi zarur bo‘lgan 
imkoniyatlar darajasida bo‘lmasligi mumkin. Odatda to‘plangan ma’lumotlar( 
psevdouzoqliklar va vaqt xisobi bilan bir yoki ikki elituvchi fazalar; radio orqali 
uzatiladigan efemeridalar, va sputniklar soatlarining parametrlari, barcha 
sputniklar uchun “signal va shovqin” nisbati, shu bilan birga priyomnikka 
kiritilgan metrologik ma’lumotlar va boshqa axborotlar)GPS/GLONASS 
priyomniklarida binarli firma formatlaridagi fayllar ko‘rinishida saqlanadi. Bu 
fayllar keyingi ishlovlar uchun pryomnikdan kompiyutrga o‘tkaziladi. 
RINEX. Firma tomonidan patentlangan ma’lumotlar formatidan 
foydalanishda, hammadan ham turli firmalar tomonidan tayyorlangan 
priyomniklardagi ma’lumotlarni birlashtirishda GPS s’yomkalariga keyingi 
ishlovlarini bajaruvchi geodezistlar va boshqa foydalanuvchilarda muammolar 
bo‘lishi mumkin. 1989 yil uzoqni ko‘ra bilgan foydalanuvchilar tomonidan 
priyomnikka bog‘liq bo‘lmagan GPS ma’lumotlari formati- RINEX, Receiver 

- 111 - 
Independent Exchange [Gurtner, 1994]ni taklif etdilar. Bu formatda ishlash uchun 
ko‘pchilik priyomnik ishlab chiqaruvchilar utilitlar taklif etishmoqda. 

Download 9,23 Mb.