-rasm. Thales Navigation kompaniyasini ProMark2 (chapda) va Z-Max

- 128 - 
2000 yilni iyulida JPS kompaniyasining aktivlari Topcon (Yaponiya, AQSh) 
kompaniyasi tomonidan sotib olindi. Lekin Djavad Ashdjai o‘ziga ma’lum bo‘lgan 
texnologiyalar asosida Javad Navigation Systems (JNS) kompaniyasi bilan 
sputnikaviy apparaturalarni ishlab chiqarishni davom ettirmoqda. 
Topcon Corporation kompaniyasi 70 yillik tajribaga ega bo‘lgan, yuqori 
aniqlikdagi geodezik, optik, lazerli va tibbiyot uskunalarini chiqaruvchi jahondagi 
eng nufuzli kompaniya hiisoblanadi. Bu kompaniyani Javad Positioning Systems 
(JPS) kompaniyasini sotib olishdan maqsadi geodezik pozitsionerlashda, qurilish 
va GIS da sputnikaviy texnologiyalarni qo‘llash va tadbiq etishda jahonda yanada 
yetakchi pog‘onalarga ko‘tarilishdir. 
Javad kompaniyasi tomonidan GPS yoki GPS va GLONASSda ishlatiladigan 
bir nechta bir va ikki chastotali priyomniklar yaratilgan (3.6.9-rasm). JNS va 
Topcon kompaniyalari tomonidan chiqarilayotgan apparaturalarni ayrim 
xususiyatlari keltirib o‘tamiz. 
3.6.9-rasm. Javad – Topcon kompaniyalarni priyomniklari: Legacy-E GGD 
(Lexon-GGD) va Prego 
Priyomniklarni boshqarish uni klaviaturasi, yoki kompyuter (Javad – 
Topcon kompaniyasining apparaturalari uchun PCCDU va PCView dasturlari 
mavjud), yoki kontrollyor (nazoratchi) orqali amalga oshirilishi mumkin. 
Kiritiladigan informatsiya (axborot) odatda katta bo‘lmaganligi uchun, priyomnik 
ekran va klaviatura bilan jihozlashni zarurati yo‘q. Ayrim priyomniklarni ishga 
tushirish va o‘lchashni boshlash uchun bitta tugma va bitta svetodiodli (yorug‘lik 
diodi bo‘lgan) indikatordan foydalaniladi (misol uchun Ashtech GG-24 

- 129 - 
priyomnikida). Minter minimal interfeysi (5.19-rasm), ikkita knopka va ikkita 
yorug‘lik diodidan iborat bo‘lgan, priyomnik ishini boshqarish va nazorat qilish 
qurilmasi. Birinchi knopka, PWR, har doimgidek odatda ta’minotni ulaydi va 
uzadi. FN knopka, funksional knopka bo‘lib, uni bosishni davomiyligiga bog‘liq 
holda faylni yozishni boshlanishi, “to‘xta-yur” rejimiga o‘tkazish va boshqa 
amallar bajariladi. Yorug‘lik diodlari (svetodiodlar): STAT (xolatni), REC 
(yozuvni) bildiradi. Diodlar uch rangda yonadi (qizil, yashil, sariq) ular 
priyomnikni holatini, kuzatilayotgan GPS va GLONASS sputniklarining sonini, 
yozuvining holatini bildiradi va x.k.. 
Maxsus parol olingandan so‘ng avtorizatsiyalashgan opsiyali fayllar 
(Option Authorization Files, OAF) fayldan foydalanish, priyomnikka o‘rnatilgan 
imkoniyatlarni faollashtiradi. OAF fayllari har bir priyomnik uchun (yoki 
priyomnik platasiga) ishlab chiqiladi-har bir priyomnik uchun noyob bo‘lgan 
simvollar ketma ketligi bo‘yicha priyomnik identifikatori orqali aniqlab oladi. 
Agar priyomnik uchun qo‘shimcha opsiya olish kerak bo‘lsa, bu imkoniyatlar 
uchun to‘lovni amalga oshirib, internet orqali OAF yangi fayli olinadi.
Birgalikda (Co-Op tracing) kuzatish GPS/GLONASS priyomnik 
imkoniyatini taxminan 100 baravarga oshiradi. Imkoniyatni yaxshilanishi (PLL) 
fazalarni sirtmoq (cxema) bilan bir vaqtda ishg‘ol qilishga asoslangan. Ulardan 
biri priyomnik dinamikasi va ichki generatorini ko‘z ilg‘aydigan dinamikasini 
kuzatadi. Bu sxema ko‘rish maydonidagi barcha sputniklarning to‘liq 
energiyasidan foydalanadi va keng polosada 20 Gs atrofida o‘tkazishi mumkin. 
Ikkinchi tipdagi fazani ishg‘ol qilish sirtmog‘i (sxemasi) har bir sputnikni 
ko‘rinarli dinamikasini kuzatish uchun loyihalashtirilgan. Har bir sputnikka o‘zini 
PLLi biriktiriladi, u tor polosada 2Gs atrofida o‘tkazish imkoniyatiga ega. Bu 
sxema priyomnikni signalni kuzatish imkoniyatini oshirib, shu bilan bir vaqtda 
o‘lchashdagi shovqinni 10 baravar kamaytiradi. Priyomniklarni kuzatish 
imkoniyatlarini oshishi bu barcha sputniklarni to‘liq energiyasidan foydalanish 

- 130 - 
orqali erishiladi, shovqinni kamayishi esa, alohida sputniklarda fazani kuzatish 
sxemasini o‘tkazish polosasi kengligini juda ham kichikligida. 
Cinderella (ingliz tilidan ruschaga tarjimasi-Zolushka, o‘zbek tilida-
Shumshuk qiz) opsiyasi GPS vaqti bo‘yicha ikki haftada bir martta (odatda 
seshanba kunida) priyomnikni 24 soatga ikki chastotali GPS+GLONASS 
priyomnikka avtomatik ravishda o‘zgartiradi. Bu opsiya xaridorni boshlang‘ich 
to‘lovini kamaytirish imkonini beradi, har doim foydalanish uchun tayyor bo‘lgan 
mukammal asbob va dasturiy ta’minotga ega bo‘ladi. Priyomnikni imkoniyatini 
ikki chastotali va ikki tizimli holatda ob’ektni o‘zida real sharoitda tekshirib 
ko‘rib, opsiyani samaradorligiga ishonch hosil qilgandan so‘ng sotib olish 
mumkin. 
JPS/JNS va TPS sistemalarning qabul qiluvchi (priyomniklar va 
antennalar) apparaturalarda ko‘pincha masalalar takomillashtirilgan ko‘pyo‘llik 
bilan kurashish interferensiyain bosish, kinematika algoritmlarini real vaqtda 
ishlatish va x.k. 
Keyingi ishlovlarni amalga oshiruvchi dasturiy ta’minot Pinnacle deb 
nomlangan bo‘lib, Javad kompaniyasi tomonidan ishlab chiqilgan, bu dastur 
hozirgi vaqtda Topcon kompaniyasining xususiy mulki hisoblanadi. JNSni yangi 
dasturiy ta’minoti Ensemble deb ataladi. 
Boshqa kompaniyalar to‘g‘risida. Allen Osborne Associates, Inc. (AOA) 
kompaniyasi loyihalashtirish, tahlil qilish, geodeziya, topografiya va chastotali 
sinxroniyazatsiyalash bo‘yicha harbiy ishlar uchun GPS asbob va uskunalarini 
kommersiya maqsadida tayyorlaydi va ishlab chiqaradi. TurboRogue – SNR-8000, 
SNR-8100 (5.20-rasm) seriyasidagi priyomniklar ikki chastotali bo‘lib, S/A kodi 
bo‘yicha va R-kodlarni ikkala chastotasi, hamda elituvchi L1 va L2 fazalarda 
psuvdouzoqlikni o‘lchashda ishlatiladi. Priyomniklarni Anti-Spoofing rejimida 
ishga tushirganda Y-kodi bo‘yicha korrelyatsiya usuliga o‘tadi, bunda (P2-P1) 
ushlanishni va elituvchi fazalar farqi L1-L2 ni o‘lchaydi. 3.6.1-jadvalda bu 
apparatura to‘g‘risida ayrim ma’lumotlar keltirilgan. 

- 131 - 

Download 9,23 Mb.