3.6. Schotlar, ikki yoqlama yozuv va balansning o‘zaro bog‘liqligi
Ushbu o‘zaro bog‘liqlik quyidagilarda namoyon bo‘ladi:
1)
joriy hisobda schotlar boshlang‘ich balans ma’lumotlariga asosan ochiladi;
2)
boshlang‘ich qoldiqlar aktiv schotlarning chap tomoniga, passiv schotlarning esa o‘ng tomoniga
yoziladi, ya'ni ular balansda ham tegishli moddalar bo‘yicha shunday joylashgan;
*
*
Xronologik(grek. Chronos – vaqt) – Hodisalarning vaqt oralig
‘
idagi ketma-ketligi
3)
schotlarning boshlang‘ich qoldiqlarini va hisobot davridagi xo‘jalik muomalalarini hisobga olgan
holda chiqarilgan oxirgi qoldiqlari keyingi hisobot sanasi uchun balans tuzishda birlamchi
ma’lumot bo‘lib xizmat qiladi;
4)
balans ko‘rsatkichlarining mazmunini ochib berish tegishli schotlarda aks ettirilgan oborotlar
to‘g‘risidagi ma’lumotlarni qo‘llash bilan namoyon bo‘ladi.
Masalan, balansning «Tovarlar» (180-satr) moddasi bo‘yicha ikkala firmaning qoldig‘i 10
mln. so‘mni tashkil etgan, ammo ushbu tovarlarning yillik oboroti birinchi firmada 120 mln. so‘m,
yoki yillik zaxiraning 1/12 qismi, ya'ni bir oylik zaxira; ikkinchi firmada ushbu ko‘rsatkich 20 mln.
so‘m, ya'ni u yarim yillik zaxiraga ega.
Schotlar va balans o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlikning mazmunini quyidagi misollarda ochib
beramiz:
Faraz qilaylik, «Sharq» fermer xo‘jaligining 2011 yil 1 dekabrga balansi quyidagicha:
Aktiv
Satr
kodi
Hisobot
davri
boshiga
(ming
so‘m)
Passiv
Satr kodi
Hisobot
davri
boshiga
(ming
so‘m)
1
2
3
4
5
6
Asosiy vositalar
012
310
Ustav kapitali
410
460
Tovar-moddiy zaxiralari
140
190
Kreditor qarzdorlik
601
221
Shu jumladan:
Shu jumladan:
Ishlab chiqarish zaxiralari
(Materiallar)
150
90
Mol yetkazib beruvchilar
va pudratchilarga
qarzdorlik
610
75
Tayyor mahsulot*
170
100
Budjetga to‘lovlar
bo‘yicha qarzdorlik
680
12
Kassadagi pul mablag‘lari
330
6
Davlatning maqsadli
fondlariga to‘lovlar
bo‘yicha qarzdorlik
700
40
Hisob-kitob schotidagi pul
mablag‘lari
340
175
Mehnat haqi bo‘yicha
qarzdorlik
720
94
Balans
400
681
Balans
780
681
Rahbar________________ Bosh buxgaltyer __________
«Sharq» fermer xo‘jaligida dekabr oyida quyidagi xo‘jalik muomalalari sodir bo‘lgan:
1. 10 dekabrdagi 6-sonli schot bo‘yicha shartnoma bahosi 80 000 so‘mlik Material «Zenit» zavodidan
olingan.
2. Xodimlarga ish haqi hisoblangan – 47 000 so‘m
3. Hisoblangan ish haqidan yagona ijtimoiy to‘lov uchun ajratma hisoblandi – 15510 so‘m.
4. Xo‘jalik ehtiyojlari uchun hisob-kitob schotidan pul olindi va kassaga kirim qilindi – 5 000 so‘m.
5. «Zenit» zavodiga olingan Materiallar uchun qarz hisob-kitob schotidan o‘tkazildi (1 muomalaga
qarang) – 80 000 so‘m.
Ushbu muomalalarni aks ettirish tartibi quyidagicha:
1)
Balans aktivi va passivi moddalari ma’lumotlariga asosan aktiv va passiv schotlarni
ochib, ularga qoldiqlarni o‘tkazamiz:
0100-“Asosiy vositalarni hisobga oluvchi schotlar” (mashina va uskunalar);
1000-“Xom-ashyo va Materiallar ”;
2000-“Asosiy ishlab chiqarish ”;
2810-“Ombordagi tayyor mahsulotlar ”;
5010-“Milliy valutadagi pul mablag‘lari ”;
5110-“Hisob-kitob schoti ”.
8300-“Ustav kapitali”;
6010-“Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilarga to‘lanadigan schotlar”;
6710-“Mehnat haqi bo‘yicha xodimlar bilan hisob-kitoblar ”
6520-“Davlatning maqsadli fondlariga to‘lovlar”;
6410-“Budjetga to‘lovlar bo‘yicha qarzdorlik ”.
2) Dekabr oyida sodir bo‘lgan xo‘jalik muomalalarining iqtisodiy mohiyatini ko‘rsatamiz:
1.
Ombordagi ishlab chiqarish zaxiralari ko‘payadi va bir vaqtning o‘zida majburiyatlar (kreditor
qarz) ko‘payadi.
2.
Korxonaning joriy xarajatlari va ish haqi bo‘yicha majburiyatlari ko‘paygan.
3.
Davlatning maqsadli fondlari oldidagi majburiyatlar ko‘paygan.
4.
Hisob-kitob schotida pul mablag‘lari kamaygan va kassada ko‘paygan.
5.
Hisob-kitob schotidagi pul mablag‘lari kamaygan va mol yetkazib beruvchilarga qarzlar
kamaygan.
Yuqorida keltirilgan xo‘jalik muomalalarini ularning iqtisodiy mazmunidan kelib chiqqan
holda schotlarda aks ettiramiz. Har bir schot bo‘yicha oborotlarni jamlab, oy oxiriga qoldiq
chiqaramiz.
0130-“Mashina v uskunalar» schoti
D-t K-t
1010-“Xom-ashyo va Materialar»
D-t K-t
01.12.2011 ga
qoldiq -310000
01.12.2011 ga
qoldiq– 90000
1a) 80000
Oborot–
Oborot–
Oborot80000
Oborot–
01.01.2012 ga
qoldiq 31000
01.01.2012 ga qoldiq
170000
2810-“Ombordagi tayyor mahsulotlar»
schoti
D-t K-t
5010-“Milliy valutadagi pul mablag‘lari»
D-t schoti K-t
01.12.2011 ga
qoldiq -100000
01.12.2011 ga qoldiq
6000
4) 5000
Oborot –
Oborot –
Oborot5000
Oborot –
01.01.2006 ga
qoldiq -100000
01.01.2012 ga qoldiq–
11000
5110-“Hisob-kitob schoti»
D-t K-t
2010-“Asosiy ishlab chiqarish» schoti
D-t K-t
01.12.2011ga
qoldiq175000
4) 5000
5) 80000
01.12.2011 ga qoldiq
–
2) 47000
3) 15510
Oborot –
Oborot – 85000
Oborot62510
Oborot–
01.01.2012 ga
qoldiq –90000
01.01.2012 ga
qoldiq62510
8300-“Ustav kapitali” schoti
D-t K-t
01.12.2011 ga qoldiq46000
Oborot –
Oborot –
01.01.2012 ga qoldiq 46000
6010-“Mol yetkazib beruvchilar va
6710-“Mehnat haqi bo‘yicha xodimlar
pudratchilarga to‘lanadigan schotlar»
D-t K-t
bilan hisob-kitoblar» schoti
D-t K-t
5) 80000
01.12.2011 ga qoldiq
75000
01.12.2011 ga
qoldiq 94000
1) 80000
2) 47000
Oborot – 80000
Oborot 80000
Oborot –
Oborot 47000
01.01.2012 ga qoldiq
75000
01.01.2012 ga
qoldiq 141000
6520-“Davlatning maqsadli fondlariga
to‘lovlar” schoti
D-t K-t
6410- “Budjetga to‘lovlar bo‘yicha
qarzdorlik» schoti
D-t K-t
01.12.2011 ga
qoldiq
40000
01.12.2011 ga qoldiq
12000
3) 15510
Oborot –
Oborot15510
Oborot –
Oborot –
01.01.2012 ga
qoldiq
55510
01.01.2012 ga qoldiq
12000
Hisoblab chiqarilgan yakuniy qoldiqlarga asosan «Sharq» fermer xo‘jaligining 2012 yil 1
yanvar holatiga balansini tuzamiz.
«Sharq» fermer xo‘jaligining 2012 yil 1 yanvar holatiga balansi
Aktiv
Satr
kodi
Hisobot
davri
oxiriga
Passiv
Satr
kodi
Hisobot
davri
oxiriga
1
2
3
4
5
6
Asosiy vositalar (mashina va
uskunalar)
012 310
Ustav kapitali
410
460
Tovar-moddiy zaxiralar
140 333
Kreditor qarzdorlik
601
284
Shu jumladan:
Shu jumladan
Xom-ashyo,
Materiallar
va
boshqa
shunga
o‘xshash
qiymatliklar
150
170
Mol yetkazib beruvchilar
va pudratchilarga
qarzdorlik
610
75
Tugallanmagan ishlab chiqarish
xarajatlari
160
63
Budjetga to‘lovlar
bo‘yicha qarzdorlik
680
12
Tayyor mahsulot
170 100
Davlatning maqsadli
fondlariga to‘lovlari
bo‘yicha qarzdorilk
700
56
Kassadagi pul mablag‘lari
330 11
Hisob-kitob
schotidagi
pul
mablag‘lari
340 90
Mehnat
haqi
bo‘yicha
qarzdorlik
720
141
Balans
400
744
Balans
780
744
Rahbar_________________Bosh buxgaltyer
_____________
Hisobot davri boshiga buxgalteriya balansi
AКTIV
PASSIV
Aktiv schotlar
(Schyotlar rejasining I va II qismidagi schotlar)
Passiv schyotlar
(Schotlar rejasining III va IV qismidagi schotlar)
Debet
Kredit
Debet
Kredit
|
