35-Yakka tartibdagi tadbirkorlarning daromadlariga soliq solishning o‘ziga xos xususiyatlari
O‘zbekiston Respublikasida yakka tartibdagi tadbirkorlar (YATT) uchun daromadlarga soliq solishning o‘ziga xos xususiyatlari mavjud. Bu tartiblar kichik biznes va tadbirkorlik faoliyatini qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan. Quyida yakka tartibdagi tadbirkorlar uchun soliq solishning asosiy jihatlari bayon etilgan:
### Yakka Tartibdagi Tadbirkor (YATT) Kim?
Yakka tartibdagi tadbirkor — bu qonuniy ravishda ro‘yxatdan o‘tgan va yuridik shaxs maqomiga ega bo‘lmagan shaxs bo‘lib, mustaqil ravishda tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanadi.
### Soliq Solish Tizimi
1. Soliq Bazasi:
- YATTning soliqqa tortiladigan bazasi tadbirkorlik faoliyatidan olingan sof daromadidir. Bu daromadlar barcha xarajatlar va chegirmalar chiqarib tashlangan holda aniqlanadi.
2. Soliq Stavkasi:
- O‘zbekiston Respublikasida YATT uchun daromad solig‘i stavkasi odatda 4% ni tashkil etadi. Bu stavka YATTning sof daromadiga qo‘llaniladi.
- Ba'zi hollarda, soliqqa tortiladigan daromadga nisbatan yillik soliq to‘lash mumkin.
3. Qishloq xo‘jaligi faoliyati:
- Qishloq xo‘jaligi bilan shug‘ullanuvchi YATTlar uchun soliq stavkalari pastroq bo‘lishi yoki imtiyozlar qo‘llanilishi mumkin.
### Soliqni Hisoblab Chiqarish va To‘lash Tarti
1. Hisobotlar Tayyorlash:
- YATTlar har yili daromadlari va xarajatlari haqida soliq organlariga hisobot topshirishlari kerak. Bu hisobotda daromadlar, xarajatlar va soliqqa tortiladigan baza ko‘rsatiladi.
2. Soliqni To‘lash:
- Soliq hisobotini topshirgandan so‘ng, YATT hisoblangan soliq summasini davlat g‘aznasiga to‘laydi.
- Soliq to‘lash muddatlari odatda yil oxiriga belgilanadi, ammo avans to‘lovlari shaklida ham to‘lanishi mumkin.
### YATT Uchun Soliq Imtiyozlari
1. Boshlang‘ich Davr Imtiyozlari:
- Yangi tashkil etilgan YATTlar uchun ilk yillarda soliq imtiyozlari yoki past soliq stavkalari qo‘llanilishi mumkin. Bu imtiyozlar tadbirkorlikni rag‘batlantirish va qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan.
2. Mahalliy Hokimiyat Imtiyozlari:
- Mahalliy hokimiyatlar tomonidan qo‘shimcha soliq imtiyozlari yoki soliq yengilliklari berilishi mumkin. Bu, ayniqsa, qishloq joylarida yoki iqtisodiy rivojlanmagan hududlarda faoliyat yurituvchi YATTlar uchun qo‘llanilishi mumkin.
### Soddalashtirilgan Soliq Tizimi
1. Patent Yoki Yagona Soliq To‘lov (YST):
- YATTlar ba’zi faoliyat turlari uchun patent yoki yagona soliq to‘lov tizimidan foydalanishlari mumkin. Bu tizim soddalashtirilgan bo‘lib, soliq miqdori faoliyat turiga va hududga qarab belgilangan bir martalik to‘lov yoki foiz stavkasiga asoslanadi.
2. Patent Tizimi:
- Patent tizimida YATT belgilangan faoliyat turi bo‘yicha patent rasmiylashtiradi va belgilangan to‘lovni amalga oshiradi. Bu to‘lov odatda yil davomida bir martalik to‘lov shaklida to‘lanadi va boshqa soliqlardan ozod qiladi.
### Hisobot va Nazorat
1. Soliq Organlari Tekshiruvi:
- Soliq organlari YATTning soliq hisobotlarini tekshirib, to‘g‘ri hisoblanganligini va to‘langanligini nazorat qiladi. Noto‘g‘ri hisoblangan yoki to‘lanmagan soliqlar uchun jarimalar va penya qo‘llanilishi mumkin.
2. O‘zini-o‘zi Hisobot:
- YATTlar o‘z daromadlari va xarajatlarini aniq hisoblab, to‘g‘ri hisobot topshirishlari kerak. Bu jarayonni yengillashtirish uchun buxgalteriya dasturlari va soliq maslahatchilari xizmatlaridan foydalanish mumkin.
### Xulosa
O‘zbekiston Respublikasida yakka tartibdagi tadbirkorlarning daromadlariga soliq solish soddalashtirilgan va kichik biznesni qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan. YATTlar uchun soliq stavkalari past bo‘lib, soliq hisobotlari va to‘lovlari aniq va soddalashtirilgan tartibda amalga oshiriladi. Aniq ma’lumotlar va qo‘shimcha maslahatlar uchun soliq maslahatchisi yoki mahalliy soliq organlariga murojaat qilish tavsiya etiladi.
| 