53
– sof foyda miqdoriga bevosita ta’sir ko‘rsatadigan, ammo pul mablag‘lari
harakatiga ta’sir etmaydigan operatsiyalar bilan bog‘liq bo‘lgan tuzatishlar.
XULOSA VA TAKLIFLAR
“Pul mablag‘lari va valyuta operatsiyalari hisobi” mavzusini o‘rganish, bir
nechta metodlarni qo‘llash metodikasi” mavzusidagi bitiruv malakaviy ishi
yuzasidan quyidagi xulosalarga kelindi:
– pul mablag‘lari vavalyuta operatsiyalari hisobining nazariy-huquqiy
asoslarini o‘rganish natijalari ko‘rsatdiki, birinchidan,kompaniyalarning pul oqimi
barqarorligini ta’minlashda asosiy e’tibor operatsion pul oqimining barqarorligiga
qaratilishi kerak; ikkinchidan, korxonaning joriy likvidliligini
baholashda pul
mablag‘larini joylashtirish samaradorligiga e’tiborni qaratish lozim; uchinchidan,
pul mablag‘lari hisobini yuritishni to‘g‘ri tashkil etish pul mablag‘lari, to‘lov,
hisob-kitob va kredit muomalalarini o‘z vaqtida va to‘g‘ri amalga oshirish va
rasmiylashtirishning zaruriy shartlaridan biri hisoblanadi; to‘rtinchidan,
byudjet
tashkilotlarining pul mablag‘lariga ularning hisobvaraqlaridagi pul mablag‘lari,
kassadagi pul mablag‘lari, pul hujjatlari, pul jo‘natmalari, vaqtinchalik depozitga
qo‘yilgan pul mablag‘lari kiradi; beshinchidan, pul mablag‘lari va valyuta
operatsiyalari
hisobining
me’yoriy-huquqiy asoslari bo‘lib, O‘zbekiston
Respublikasining “Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida (yangi tahrir)”gi qonuni,
“Valyutani tartibga solish to‘g‘risida”gi qonun, O‘zbekiston
Respublikasi
Markaziy bankining 2015 yil 16 maydagi 12/17-sonli (O‘zbekiston Respublikasi
Adliya vazirligi tomonidan 2015 yil 22 iyulda 2687-raqam bilan ro‘yxatdan
o‘tkazilgan) “YUridik shaxslar tomonidan kassa operatsiyalarini amalga oshirish
qoidalarini tasdiqlash haqida”gi yo‘riqnomasi, O‘zbekiston Respublikasi Markaziy
banki tomonidan Bank boshqaruvining 2013 yil 26 apreldagi 9/1-sonli qarori bilan
tasdiqlangan “O‘zbekiston Respublikasida naqd pulsiz hisob-kitoblar to‘g‘risida”gi
nizom, inventarizatsiyani tashkil etish va o‘tkazish nomli 19-sonli Buxgalteriya
hisobi milliy andozasi hisoblanadi;
54
– korxonalarda pul mablag‘larining buxgalteriya hisobi kassa operatsiyalari
hisobi va naqdsiz pul mablag‘lari hisobidan iborat bo‘lib, kassa operatsiyalari
buxgalteriya
hisobida
5010 – “Milliy valyutadagi pul mablag‘lari”, 5020 –
“Xorijiy valyutadagi pul mablag‘lari” schyotlaridan foydalaniladi;
– korxonalarning hisob-kitob schyotidagi O‘zbekistan Respublikasi milliy
valyutasidagi pul mablag‘larining miqdori va harakatini hisobga olish uchun
5110 – “Hisob-kitob schyoti” hisobvarag‘idan, pul mablag‘larini bilan
to‘lovlarni akkreditiv bilan amalga oshirishda 5510 – “Akkreditivlar»
hisobvarag‘idan foydalaniladi;
– korxonalarda valyuta operatsiyalarining buxgalteriya hisobini yuritishda
5210 – “Mamlakat ichidagi xorijiy valyuta hisobvaraqlari”, 5220 – “Xorijdagi
valyuta hisobvaraqlari”, 9540 – “Kurs farqlaridan olingan daromadlar”, 9620 –
“Kurs farqlaridan zararlar” hisobvaraqlaridan foydalaniladi;
– pul oqimini bevosita metod bo‘yicha hisoblash korxonaning to‘lovga
qobilligini baholash hamda pul mablag‘larining kirimi va chiqimi ustidan tezkor
nazoratni amalga oshirish imkonini bersa, pul mablag‘larini bilvosita metod
bo‘yicha tahlil qilish joriy davrda sof pul oqimini tavsiflovchi ko‘rsatkichlarni
hisoblash hamda olingan foyda bilan pul mablag‘lari qoldig‘ining o‘zgarishi
o‘rtasidagi bog‘liqlikni aniqlash aniqlash imkonini berishi aniqlandi;
– sof pul mablag‘lari miqdori bilan olingan moliyaviy natijalar miqdori
o‘rtasidagi farqning yuzaga kelishi moliyaviy natijalarni hisoblash prinsipiga
muvofiq shakllanishi, pul mablag‘lari miqdorining o‘zgarishini esa, kassa usuli
bilan aniqlanishi bilan izohlanishi ma’lum bo‘ldi.
Qilingan xulosalar asosida bitiruv malakaviy ishi ob’ekti va predmeti
bo‘yicha quyidagi takliflar berildi:
1. O‘zbekiston Respublikasi korxonalari o‘rtasida debitor-kreditor qarzdorlik
muammosining mavjudligi tufayli debitor qarzdorlikning korxonalarning pul oqimi
barqarorligiga salbiy ta’sir ko‘rsatayotganligini hisobga olgan holda bir nechta
metodlarga asoslangan metodikada korxonaning debitor qarzdorligini aylanish
ko‘rsatkichini kiritish lozim.
55
2. “Pul mablag‘lari va valyuta operatsiyalari hisobi” mavzusini o‘rganishda
bir nechta metodlarni qo‘llash metodikasiga valyuta
operatsiyalari bщyicha
realizatsiya qilinmagan foyda va zararlarni aniqlashni kiritish zarur.
Fikrimizcha, realizatsiya qilinmagan foyda va zarar uchun alohida balans
schyotlari ochilishi va ushbu schyotlar bo‘yicha operatsiyalar to‘g‘ri
rasmiylashtirilishi lozim.
3. Milliy valyuta-so‘mning qadrsizlanish sur’atining nisbatan yuqori ekanligi
sababli korxonalar sof foydasini milliy valyutaning qadrsizlanish sur’atiga
korrektirovka qilishni maqsadga muvofiq, deb hisoblaymiz.
O‘ylaymizki, ushbu takliflar xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarning “Pul
mablag‘lari va valyuta operatsiyalari hisobi” mavzusini o‘rganishni
takomillashtirish imkonini beradi.
