46
Pokazatel
Denejnыe postupleniya Denejnыe rasxodы
Pul mablag‘larining yil boshidagi saldosi
70
Sof foyda miqdori
325
Amortizatsiya summasi
450
Xom-ashyo qoldig‘ining ko‘payishi
780
Tayyor mahsulotlar qoldig‘ining ko‘payishi
210
Debitor qarzdorlikning ko‘payishi
310
Kreditor qarzdorlikning ko‘payishi
150
Qisqa muddatli kreditlarning kamayishi
120
Joriy faoliyat bo‘yicha jami
925
1420
Joriy faoliyat bo‘yicha sof pul oqimi
- 495
Investitsion faoliyat
150
Moliyaviy faoliyat
510
Korxonaning sof pul oqimi
165
Pul mablag‘larining yil oxiridagi qoldig‘i
235
SHunday qilib, joriy davrda korxonaning sof pul oqimi miqdorining olingan
sof foyda miqdoriga nisbatan kam ekanligi sof foydaning sezilarli qismini joriy
aylanma aktivlarni kapitalizatsiya qilishga ishlatilganligi bilan izohlanadi. Bu esa,
kelgusi davrda joriy faoliyat bo‘yicha sof pul oqimining ko‘payishini ta’minlaydi.
Korxonalarning pul oqimi barqarorligiga ta’sir
etuvchi muhim omillardan
biri sifatida moliyaviy risklarni ko‘rsatish maqsadga muvofiqdir. Moliyaviy
risklarning korxonalarning pul oqimiga nisbatan salbiy ta’siri inflyasiya orqali
yaqqol namoyon bo‘ladi. Mamlakatda talab inflyasiyasining
mavjudligi umumiy
talabning korxonalarning ishlab chiqarish imkoniyatlaridan yuqori bo‘lishiga olib
keladi. Natijada, tovarlar bahosining o‘sishi yuz beradi. CHiqim inflyasiyasida esa,
ishlab chiqarish xarajatlarining o‘sishi natijasida tovarlar bahosining inflyasion
o‘sishi yuz beradi.
Moliyaviy risklarning korxonalarning pul oqimiga nisbatan salbiy ta’siri
milliy valyutaning xorijiy valyutalarga nisbatan qadrsizlanishida ham namoyon
bo‘ladi. Milliy valyutaning qadrsizlanishi korxonalarning import to‘lovlari va
xorijiy valyutalarda olingan kreditlarni qaytarish bilan bog‘liq bo‘lgan to‘lovlari
hajmini oshib ketishiga sabab bo‘ladi.
Respublikamizda esa, milliy valyutaning
47
qadrsizlanish sur’ati nisbatan yuqori bo‘lib, 2016 yilda so‘mning AQSH dollariga
nisbatan yillik qadrsizlanish sur’ati 15,0 foizni tashkil etdi
28
.
O‘zbekiston Respublikasi korxonalarining pul oqimi barqarorligiga salbiy
ta’sir etuvchi omillardan biri bo‘lib, soliq xizmati
tomonidan kelgusi davrlarda
to‘lanadigan soliqlarni joriy davrda undirish maqsadida qo‘yiladigan inkasso
topshiriqnomalari
hisoblanadi.
Ma’lumki,
soliq
xizmati
solishtirish
dalolatnomasisiz inkasso qo‘yadi. Odatda, ushbu inkasso hujjati orqali
undiriladigan soliqlarning sezilarli qismi kelgusi
davrlarda undirilishi lozim
bo‘lgan soliq to‘lovlariga to‘g‘ri keladi. Natijada, korxonaning pul oqimi
barqarorligiga nisbatan salbiy ta’sir yuzaga keladi.
Debitor qarzdorlikning aylanish koeffitsentini pastligi va muddati o‘tgan
debitor qarzdorlik miqdorining katta ekanligi iqtisodiyotning pul mablag‘lari bilan
ta’minlanganlik
darajasining past ekanligi, korxonalarning etarli darajada likvidli
emasligi kabi omillarning mavjudligi bilan izohlanadi. Agar taraqqiy etgan
mamlakatlarning amaliyotiga nazar soladigan bo‘lsak, u holda, monetizatsiya
koeffitsientining
80-90
%
darajasida
ekanligining
guvohi
bo‘lamiz.
Respublikamizda esa, monetizatsiya koeffitsienti 2017 yilning 1
yanvar holatiga
24,5 foizni tashkil qildi
29
.
SHuningdek, taraqqiy etgan mamlakatlarda debitor qarzdorlikni faktor
kompaniyalari va tijorat banklari tomonidan diskont asosida sotib olish usulidan
keng foydalaniladi. O‘zbekistonda esa, faktor kompaniyalari mavjud emas.
