89
III BOB. IQTISODIY TAHLIL ISHLARINI TASHKIL
ETISH VA UNING AXBOROT MANBALARI
3.1.
Iqtisodiy tahlil ishlarini tashkil etish zaruriyati
O‘zbekiston Respublikasi ijtimoiy yo‘naltirilgan bozor iqtisodiyoti-
ni yaratish maqsadida iqtisodiy islohotlarni
bosqichma-bosqich amalga
oshirmoqda.
Bozor munosabatlari sohasida har qanday xo‘jalik yurituvchi sub-
yektning o‘z tasarrufidagi barcha resurslar – moliyaviy, moddiy va meh-
nat resurslari harakati hamda ulardan foydalanish samaradorligini to‘g‘ri
boshqarishni ta’minlashi zarur bo‘ladi, ammo, ko‘pgina korxona va
tashkilotlar iqtisodiy mustaqillik hamda ichki va tashqi bozorda bitimlar
tuzish huquqini qo‘lga kiritganlaridan so‘ng xo‘jalik yuritishning yangi
sharoitlariga tayyor emasliklari ayon bo‘lib qoldi.
Bozor iqtisodiyoti sohasida boshqaruv subyektlariga faqat axbo-
rotga ega bo‘lishning o‘zi kifoya qilmaydi.
Bu axborot bilan ishlash,
to‘g‘ri xulosalar chiqarish va ulardan ishlab chiqarish samaradorligini
oshirish maqsadida foydalanish zarur bo‘ladi. Samarali boshqarishda
eng muhimi axborot va undan foydalana bilishdir.
Iqtisodiy axborotlar bilan ishlashning eng muhim jihatlaridan biri
uni tahlil qilishdir. Tahlil davomida xo‘jalik faoliyatini o‘rganishda
hamda xulosalar chiqarishda asos bo‘ladigan bir qator ko‘rsatkichlardan
foydalaniladi.
Tahliliy
ishlarni muvaffaqiyatli, samarali o‘tkazilishi uni har
tomonlama o‘ylab, sinchiklab tashkil qilinishiga bog‘liq. Uni o‘tkazilishi
ilmiy xarakterga asoslangan va reja asosida amalga oshirilishi lozim.
Tahlil ishlari olib borilayotganda, u bir necha bosqichlarni bosib o‘tadi.
Ushbu bosqichlarni bosib o‘tish jarayonida har bir bosqichning mazmuni
oldindan aniqlanishi kerak va ularning bajarilishi ma’lum tomonlarga
asoslangan bo‘lishi lozim. Asoslanishi lozim bo‘lgan tomonlar esa
quyidagilardan iborat:
90
1.
Korxona faoliyatini tahlil qilish - boshqarishda qaror qabul qila-
digan
har bir rahbar, menejerning xizmat burchidir, bundagi asosiy
tamoyil bu tahlil ishlarini bajaruvchilar o‘rtasida vazifalarni aniq
taqsimlashdan iborat.
2.
Ishlab chiqarish tarmoqlarida tahlil ishlarini
tashkil qilishda eng
zarur tamoyillardan biri uning tejamliligi, ya’ni kam xarajat qilib yuqori
samaraga erishish hisoblanadi.
3.
Tahlil ishlarini tashkil qilishda yana bir tamoyil uni o‘tkazishni
nazorat qilib borishdir.
Korxona iqtisodiy-moliyaviy ahvolini tahlil qilish bilan shug‘ul-
lanayotgan har bir xodim korxonaning boshqaruv va moliyaviy hisobot
shakllarini erkin o‘qishni, uning moddalarini tushunishni, shuningdek,
xulosalar chiqarish va tavsiyalar berishni bilishi kerak. Korxonalarda
iqtisodiy tahlilni tashkil etish ixtiyoriylik va amaliyotdagi tajriba hamda
talabdan kelib chiqqan holda tahlil ishlari tashkil etiladi. Tahlilni tashkil
etishda o‘rganiladigan mavzularning ko‘lami
va ahamiyatiga qarab
iqtisodchilar bilan bir qatorda korxonaning barcha mutaxassislari hamda
oddiy ishchisigacha ishtirok etishlari mumkin bo‘ladi.
Iqtisodiy tahlilni tashkil etishning zaruriyati hozirgi bozor iqtiso-
diyoti sharoitida yanada ortdi, chunki har bir faoliyatning korxona uchun
manfaatlilik darajasini aniqlashdan, bu faoliyatning
iqtisodiy nuqtayi
nazaridan to‘g‘ri tashkil etilganligiga baho berishdan iboratdir. Iqtisodiy
tahlilni korxona miqyosida to‘liq tashkil etishga bevosita javobgar bosh
hisobchi yoki korxona boshqaruvchisi bo‘lishi mumkin. Sherik korxo-
nalarda esa bu masalaga bevosita korxona boshlig‘i yoki iqtisodiy masa-
lalar bo‘yicha korxona boshlig‘ining muovini shug‘ullanishi mumkin
bo‘ladi.
Korxonalarda sex yoki brigada ma’lumotlari bo‘yicha iqtisodiy
tahlilni esa shu bo‘lim boshliqlari tashkil etishlari kerak bo‘ladi.
Viloyat, tuman yoki tarmoqlar bo‘yicha ma’lumotlarni umum-
lashtirib iqtisodiy tahlilni o‘tkazishga istiqbolni belgilash va statistik
tashkilotlar yoki yuqori tashkilotlar tarkibida
tashkil etilgan iqtisodiy
tahlil kengashi ish yuritadi.
Boshqaruvning hamma bo‘g‘inlarida umumiy ishlab chiqarish
sohasini samaradorligini oshirishda analitik ishni tashkil etish va
iqtisodiy tahlilni roli oshib bormoqda. Ushbu holatdan kelib chiqib
iqtisodiy tahlil tashqi va ichki tahlil turlariga bo‘linadi.
