tashqi omillarga e’tiborni qaratmoq lozim.  331 Ichki omillarga

331
Ichki omillarga quyidagilarni kiritish mumkin. 
- korxona faoliyatini tarmoq xususiyatiga mos kelishi; 
- ishlab chiqarilayotgan mahsulot, ko‘rsatilayotgan xizmat tuzilishi 
(strukturasi); 
- ustav kapitaliga to‘langan miqdor hajmi; 
- xarajatlar miqdori, ularni daromadlarga nisbati dinamikasi; 
- mol-mulk va moliyaviy resurslar holati, shu jumladan, zaxira va 
rezervlar, ular tarkibi va tuzilishi.
Tashqi omillarga xo‘jalikni yuritishning iqtisodiy shartlari, 
to‘lovga qodirlik, xaridorlarning daromadlik darajasi, davlatning soliq 
va kredit bo‘yicha siyosati, tashqi iqtisodiy aloqalar va boshqalar kiradi. 
29-chizma. Korxona barqarorligining turlari. 
Umumiy barqarorlik chegarasini yuqori yoki past bo‘lishi turli xil 
sabablarga bog‘liq (-chizmaga qarang). 
- «Barqarorlik zaxirasi» - bir necha yillar davomida shakllangan 
moliyaviy zaxiralar miqdori tasodifiy va keskin tashqi kutilmagan 
o‘zgarishlarni oldini olishga qaratilgan. 
- texnik – iqtisodiy barqarorlik – investitsiya loyihalari samara-
dorligi, texnika bilan qurollanish darajasi, ishlab chiqarish, mehnat, 
boshqaruvni tashkillashtirish; pul oqimlarini harakati tufayli foydaga 
erishishni ifodalaydi. 
- moliyaviy barqarorlik – daromadni xarajatlarga nisbatan va re-
surslar holatini yuqori bo‘lishi, pul mablag‘larining erkin harakatini 
ta’minlaydi, mablag‘lardan samarali foydalanish ishlab chiqarish 
uzluksizligi, uni kengaytirish va yangilanishi uchun zamin yaratadi. 
Moliyaviy barqarorlik o‘z va chetdan jalb etilgan kapitallar nisbati, 
joriy, investitsiya va moliyaviy faoliyat tufayli o‘z kapitali 
Umumiy barqarorlik 
Tashqi 
Ichki
Texnik iqtisodiy 
Moliyaviy
Barqarorlik 
zaxirasi 

332
jamg‘armasini o‘sish darajasi, harakatchan va immobilizatsiya qilingan 
resurslar nisbati, zaxiralarni o‘z mablag‘lari manbayi bilan 
ta’minlanishini ifodalaydi. Demak, moliyaviy barqarorlik moliyaviy 
resurslar holati birinchidan, bozor talabiga mos kelishi, ikkinchidan, 
ishlab chiqarishni rivojlanishini ta’minlashi lozim. 
Moliyaviy barqarorlik tuzilishini quyidagicha ifodalash mumkin. 
30-chizma. Korxona moliyaviy barqarorligini turlari. 
 
- joriy – konkret (aniq) davr mobaynidagi moliyaviy barqarorlik; 
- imkon – tashqi sharoit o‘zgarishini hisobga olgan holdagi 
moliyaviy barqarorlik; 
- yuzaki – davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlanadigan, chetdan 
beriladigan yordam tufayli moliyaviy barqarorlik; 
- real – raqobat sharoitida kengaygan takror ishlab chiqarish 
imkoniyatlarini hisobga olgan holdagi moliyaviy barqarorlik. 
Professional so‘z boyligida «moliyaviy barqarorlik» terminini 
ishlatilishi bir xil ma’noni anglatmaydi. 
Chet el iqtisodiy adabiyotlari va jahon amaliyotida «moliyaviy 
barqarorlik» so‘zini ifodalanishidagi farqlanish korxona balansi tahliliga 
ikki xildagi yondoshish, ya’ni balans likvidligini an’anaviy va 
zamonaviy funksional usullarini qo‘llash orqali yuzaga keladi. 
Moliyaviy barqarorlikni balans likvidligi tahlilining an’anaviy usuli 
orqali aniqlash quyidagilarni o‘z ichiga oladi: 
- minimal moliyaviy tenglik qoidasi – ijobiy likvidlikka asoslan-
gan bo‘lib, bunda joriy aktivlar likvidligining o‘sishi majburiyatlarga 
nisbatan yuqori bo‘lishi shart; 
- maksimal qarzdorlik qoidasi – an’anaviy me’yorlarga muvofiq 
korxona qarzini o‘z mablag‘lari bilan qoplanish chegarasi: uzoq va o‘rta 
muddatli qarzlar doimiy kapitalning yarmidan yuqori bo‘lmasligi lozim. 
- maksimal moliyalashtirish qoidasi – oldingi qoidaga rioya qilin-
Moliyaviy barqarorlik 
Joriy 
Yuzaki 
Real
Imkon 

333
gan holda qarz kapitali barcha qo‘yilmalar uchun to‘lanadigan foiz 
summalaridan ortib ketmasligi lozim. 
- Funksional balans likvidligini tahlili orqali moliyaviy barqarorlik 
quyidagi shartlarga rioya qilgan holda aniqlanadi: 
- moliyaviy muvozanatni saqlanishi uchun stabil resurslar – doi-
miy kapital va unga tenglashtirilgan mablag‘lar stabil joylashtirilgan 
aktivlarni 100 % qoplashi lozim. Nisbatni 100 % dan past bo‘lishi stabil 
joylashgan mablag‘lar stabilga ega bo‘lmagan resurslar bilan, ya’ni 
qisqa muddatli majburiyatlar shaklida moliyalashtirilganligini ifoda-
laydi. Oborot aktivlariga bo‘lgan talab qisqa muddatli moliyalashtirish 
tufayli hisobot davri mobaynida o‘zgarib turadi va bu o‘zgarishlar 
quyidagilarga olib keladi: 
- oborot aktivlarini ortiqcha ta’minlanishiga, buning natijasida 
vaqtinchalik erkin harakatdagi oborot mablag‘lari vujudga keladi; 
- oborot aktivlari bilan yetarli darajada ta’min etilmasligiga, buning 
natijasida chetdan qarz mablag‘larini jalb etilishiga; 
- umumiy qarzdorlikni baholash – chetdan jalb etilgan qarz mab-
lag‘lari o‘z mablag‘lariga nisbat ko‘rinishidagi ifodasidir. 
31-chizma. Korxona moliyaviy barqarorligini tahlil etish usullari 

Download 2,53 Mb.