Moliyaviy barqarorlikni tahlil etish usullari

334
Amaldagi iqtisodiy fan o‘z tasarrufida moliyaviy ko‘rsatkichlarni 
tahlil etishning ko‘plab usullari va uslublarini jamlagan. 
Ular bozor munosabatlari sharoitida tahlil oldiga qo‘yilgan yangi 
talablar tufayli o‘zgarib boradi. Korxona moliyaviy barqarorligini tahlil 
etishning usullari chizmada keltirilgan. 
Korxona faoliyati murakkab tizim va tizilmalardan iborat bo‘lib, 
shu tufayli uning barqarorligini baholash kompleks tarzda yondoshgan 
holda moliyaviy barqarorlik ko‘rsatkichlari tizimidan foydalanish kerak. 
Ko‘rsatkichlar ikki guruhga bo‘linadi: mutlaq, nisbiy. 
Moliyaviy barqarorlikni mutlaq ko‘rsatkichlar ishtirokida aniqlash 
uchun ishlab chiqarish zaxiralarini uni tashkil etuvchi manbalari, ya’ni 
o‘z aylanma mablag‘lari, bankdan olingan uzoq muddatli va qisqa 
muddatli kredit va qarzlar summalari bilan taqqoslanadi. Nisbiy 
ko‘rsatkichlar foiz, koeffitsiyent, indekslar ko‘rinishida ifodalanadi. 
Iqtisodiyotni modernizatsiya qilish sharoitida moliyaviy barqarorlik 
va to‘lovga qobiliyatlilik korxonaning muhim iqtisodiy ko‘rsatkichi 
hisoblanadi. Moliyaviy barqarorlik balansdagi ma’lumotlar asosida 
o‘rganiladi. Undagi ko‘rsatkichlarni bir-biri bilan taqqoslab, mablag‘lar 
o‘rtasidagi nisbat va o‘zaro bog‘lanish aniqlanadi. Korxonaning 
moliyaviy barqarorligini belgilovchi eng muhim ko‘rsatkichlar 
quyidagilardan iboratdir: 
1. Jami mablag‘dagi korxonaning o‘ziga qarashli mablag‘ ulushini 
qanchaligini hisoblashdir yoki bu quyidagi tartibda topiladi: 
 
a) 
korxonaning o‘ziga qarashli mablag‘
jami mablag‘ (balans jami)
Bunda o‘ziga qarashli mablag‘ qanchalik ko‘p bo‘lsa, shunchalik 
moliyaviy barqarorlik yuqori bo‘ladi. 
2. Korxonadagi o‘ziga qarashli mablag‘ bilan qarzga olingan 
mablag‘lar o‘rtasidagi nisbat yoki bu quyidagi tartibda topiladi: 
b) 
qarzga olingan mablag‘
o‘ziga qarashli mablag‘
O‘ziga qarashli mablag‘ ulushi ortgan sari moliyaviy barqarorlik 
kuchayib boradi. 
3. Uzoq muddatli qarzlardan foydalanish koeffitsiyenti, ya’ni uzoq 
muddatli qarz mablag‘larini korxonaning o‘ziga qarashli va qarz 

335
mablag‘lar summasining yig‘indisiga bo‘linadi yoki bu quyidagi tartibda 
aniqlanadi: 
d) 
uzoq muddatga olingan qarz mablag‘
korxonaning o‘ziga+uzoq muddatga olingan 
qarashli mablag‘ qarz mablag‘
4. Korxonaning o‘ziga qarashli mablag‘larning chaqqon 
harakatchanlik koeffitsiyenti quyidagicha topiladi:
e) 
o‘ziga qarashli aylanma mablag‘
o‘ziga qarashli jami mablag‘
5. Eskirishning jamlanish koeffitsiyenti yoki bu quyidagicha 
topiladi: 
f) 
asosiy vositalarning eskirish summasi
asosiy vositalar + nomaterial aktiv
 
Bu ko‘rsatkich balans ma’lumotlari bo‘yicha topiladi: 
6. Korxona mulki tarkibidagi asosiy vositalarning aniq qiymati 
koeffitsiyenti, bu ko‘rsatkich balans ma’lumotlari asosida hisoblanadi 
va quyidagicha topiladi: 
j) 
asosiy vositalar (qoldiq bahoda)
jami sof mulk
 
7. Korxonadagi jami mulkning harakatchanligi (chaqqonlik) 
koeffitsiyenti, buni hisoblash quyidagicha bo‘ladi: 
k) 
aylanma mablag‘lar (zaxira va pul mablag‘lari)
jami mulk (balans jami)
Yuqorida keltirilgan ko‘rsatkichlarni tahlil qilish korxonaning 
moliyaviy barqarorligini aniqlash va uning ahvolini baholashga yordam 
beradi. 

Download 2,53 Mb.