334
Amaldagi iqtisodiy fan o‘z tasarrufida moliyaviy ko‘rsatkichlarni
tahlil etishning ko‘plab usullari va uslublarini jamlagan.
Ular bozor munosabatlari sharoitida tahlil oldiga qo‘yilgan yangi
talablar tufayli o‘zgarib boradi. Korxona moliyaviy barqarorligini tahlil
etishning usullari chizmada keltirilgan.
Korxona faoliyati murakkab tizim va tizilmalardan iborat bo‘lib,
shu tufayli uning barqarorligini baholash
kompleks tarzda yondoshgan
holda moliyaviy barqarorlik ko‘rsatkichlari tizimidan foydalanish kerak.
Ko‘rsatkichlar ikki guruhga bo‘linadi:
mutlaq, nisbiy.
Moliyaviy barqarorlikni mutlaq ko‘rsatkichlar ishtirokida aniqlash
uchun ishlab chiqarish zaxiralarini uni tashkil etuvchi manbalari, ya’ni
o‘z aylanma mablag‘lari, bankdan olingan
uzoq muddatli va qisqa
muddatli kredit va qarzlar summalari bilan taqqoslanadi. Nisbiy
ko‘rsatkichlar foiz, koeffitsiyent, indekslar ko‘rinishida ifodalanadi.
Iqtisodiyotni modernizatsiya qilish sharoitida moliyaviy barqarorlik
va to‘lovga qobiliyatlilik korxonaning muhim iqtisodiy ko‘rsatkichi
hisoblanadi. Moliyaviy barqarorlik balansdagi ma’lumotlar asosida
o‘rganiladi. Undagi ko‘rsatkichlarni bir-biri bilan taqqoslab, mablag‘lar
o‘rtasidagi nisbat va o‘zaro bog‘lanish aniqlanadi.
Korxonaning
moliyaviy barqarorligini belgilovchi eng muhim ko‘rsatkichlar
quyidagilardan iboratdir:
1. Jami mablag‘dagi korxonaning o‘ziga qarashli mablag‘ ulushini
qanchaligini hisoblashdir yoki bu quyidagi tartibda topiladi:
a)
korxonaning o‘ziga qarashli mablag‘
jami mablag‘ (balans jami)
Bunda o‘ziga qarashli mablag‘ qanchalik ko‘p bo‘lsa, shunchalik
moliyaviy barqarorlik yuqori bo‘ladi.
2.
Korxonadagi o‘ziga qarashli mablag‘ bilan qarzga olingan
mablag‘lar o‘rtasidagi nisbat yoki bu quyidagi tartibda topiladi:
b)
qarzga olingan mablag‘
o‘ziga qarashli mablag‘
O‘ziga qarashli mablag‘ ulushi ortgan sari moliyaviy barqarorlik
kuchayib boradi.
3. Uzoq muddatli qarzlardan foydalanish koeffitsiyenti, ya’ni uzoq
muddatli qarz mablag‘larini korxonaning o‘ziga
qarashli va qarz
335
mablag‘lar summasining yig‘indisiga bo‘linadi yoki bu quyidagi tartibda
aniqlanadi
:
d)
uzoq muddatga olingan qarz mablag‘
korxonaning o‘ziga+uzoq muddatga olingan
qarashli mablag‘ qarz mablag‘
4.
Korxonaning o‘ziga qarashli mablag‘larning chaqqon
harakatchanlik koeffitsiyenti quyidagicha topiladi:
e)
o‘ziga qarashli aylanma mablag‘
o‘ziga qarashli jami mablag‘
5.
Eskirishning jamlanish koeffitsiyenti yoki bu quyidagicha
topiladi:
f)
asosiy vositalarning eskirish
summasi
asosiy vositalar + nomaterial aktiv
Bu ko‘rsatkich balans ma’lumotlari bo‘yicha topiladi:
6.
Korxona mulki tarkibidagi asosiy vositalarning aniq qiymati
koeffitsiyenti, bu ko‘rsatkich balans ma’lumotlari asosida hisoblanadi
va quyidagicha topiladi:
j)
asosiy vositalar (qoldiq bahoda)
jami sof mulk
7.
Korxonadagi jami mulkning harakatchanligi (chaqqonlik)
koeffitsiyenti, buni hisoblash quyidagicha bo‘ladi:
k)
aylanma mablag‘lar (zaxira va pul mablag‘lari)
jami mulk (balans jami)
Yuqorida keltirilgan ko‘rsatkichlarni
tahlil qilish korxonaning
moliyaviy barqarorligini aniqlash va uning ahvolini baholashga yordam
beradi.
