416
• debitorlik va kreditorlik qarzlarining aylanuvchanligiga baho
berish;
• muddati o‘tgan debitorlik va kreditorlik qarzlarining mavjudligini
va ularni tugatish yo‘llarini o‘rganish;
• qarzlarni kamaytirish bo‘yicha mavjud imkoniyatlarni ko‘rsatib
berish va hokazolardan iborat.
Xo‘jalik yurituvchi subyektlarning debitorlik va kreditorlik
qarzlarini o‘rganishda asosiy axborot manbalari bo‘lib quyidagilar
hisoblanadi:
♦ korxonaning «Buxgalteriya balansi» (1-shakl) ma’lumotlari;
♦ «debitorlik va kreditorlik qarzlar haqida ma’lumotnoma»;
♦ buxgalteriya hisobining debitorlik va kreditorlik qarzlarini aks
ettiruvchi tegishli schot ma’lumotlari.
11.2. Buxgalteriya balansi bo‘yicha debitorlik va kreditorlik
qarzlarining vujudga kelish sabablari
Debitorlik va kreditorlik majburiyatlari bevosita korxona bilan qar-
shi tomon o‘rtasidagi o‘zaro hisob-kitoblarda kelib chiqadigan majbu-
riyatlardir. Bu majburiyatlar korxona bilan mol yetkazib beruvchilar
yoki xaridorlar o‘rtasidagi munosabatlarda, korxona bilan bank tashki-
lotlari o‘rtasidagi, korxona bilan soliq organlari o‘rtasidagi, korxona
bilan ijtimoiy taminot bo‘limlari va turli jamoat tashkilotlari, shuning-
dek, xodimlar, mulk egalari, aksionerlar va investorlar bilan bo‘ladigan
munosabatlarda yuzaga keladi. Ularning yuzaga kelishining asosiy sa-
babi hisob-kitoblarda vaqtning o‘zgaruvchanligidir, ya’ni bugun ortilgan
mahsulot ham puli to‘langunga qadar debitorlik va kreditorlik maj-
buriyatlar qatoriga kiritiladi. Bunda daromad va xarajatlarning yuzaga
chiqishi bilan ular bo‘yicha hisob-kitoblarning amalga oshishi orasida
farqlanish kelib chiqadi.
