Bunda ushbu koeffitsiyentlar quyidagicha topiladi

531
Bu ko‘rsatkich moliyaviy mustaqillik koeffitsiyentiga teskari 
proporsional koeffitsiyent hisoblanadi. 
3. Qarz va o‘z mablag‘lari nisbati koeffitsiyenti (K
qo‘n
): 
qo‘n 
Majburiyatlar - uzoq muddatli majburiyatlar
K
= 
O‘z mablag‘lari manbalari
4. Zahira va xarajatlarni o‘z manbalari bilan qoplanganlik 
koeffitsiyenti (K
xo‘q
): 
xo‘q
O‘MM + UMQ - UMA
K
= 
TMZ
 
 
5. Mablag‘larning harakatchanlik (manyovrlashganlik) koeffitsiyenti 
(K
m
): 
m 
O‘MM + UMQ - UMA
K = 
O‘MM
 
Bu yerda: 
O‘MM - O‘z mablag‘lari manbalari
UMQ - Uzoq muddatli qarz mablag‘lari
UMA - Uzoq muddatli aktivlar 
TMZ - Tovar - moddiy zaxira 
Prezidentimiz ta’kidlaganlaridek: «Barchamiz bir haqiqatni anglab 
yetishimiz lozim - O‘zbekiston bugun xalqaro hamjamiyatning va global 
moliyaviy-iqtisodiy bozorning ajralmas tarkibiy qismi hisoblanadi»
1
. 
Buning tasdig‘ini tashqi dunyo bilan aloqalarimiz tobora kengayib 
borayotganida, taraqqiy topgan yetakchi davlatlar ko‘magida iqtisodiyot 
tarmoqlarini rivojlantirish, modernizatsiya qilish, texnik va texnologik 
qayta jihozlash bo‘yicha dasturlarning amalga oshirilayotganida, 
Uzbekistonning xalqaro savdo tizimiga integratsiyalashuvida, mahsulot 
va tovarlar importi va eksportining o‘sib borishida va boshqa misollarda 
yaqqol ko‘rishimiz mumkin. Shu bois global moliyaviy inqiroz va 
birinchi navbatda uning oqibatlari iqtisodiyotimizning rivojlanishi va 
samaradorlik holatlariga ta’sir etayotganidan ko‘z yumib bo‘lmaydi».
1
Darhaqiqat, jahon bozorida talabning pasayib ketishi natijasida 
mamlakatimiz tomonidan eksport qilinadigan mahsulotlar narxining 
tushishi kuzatilmoqda. Ushbu jarayonlar korxonalarning eksportdan 
1
Каримов И.А. «Жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози, Ўзбекистон шароитида уни бартараф этишнинг 
йўллари ва чоралари». Т.,: Ўзбекистон, 2009,11-12-б. 

532
oladigan tushumlari va foydasining kamayishiga hamda ishlab chiqarish 
rentabelligiga va pirovardida mamlakatimiz makroiqtisodiy ko‘rsatkich-
larining dinamikasiga salbiy ta’sir etishi tabiiydir albatta. 
Shu nuqtayi nazardan respublikamiz korxonalariga jahon iqtisodiy 
inqirozining salbiy oqibatlari ta’sirini yumshatish choralarini ko‘rish 
lozim. Bunda korxonalarning ichki imkoniyatlarini chuqur o‘rganish, 
iqtisodiy salohiyatini to‘g‘ri baholay olish muhim ahamiyat kasb etadi. 
Ya’ni korxonalarda tahlil jarayonlarini mukammal tarzda tashkil etish va 
jahon tajribasida o‘zini oqlab kelayotgan tahlil usullarini joriy etish 
ishlarini yanada jonlantirish lozim deb o‘ylaymiz. 
Xususan, xozirgi vaqtda dolzarb hisoblangan xususiy kapital tah-
lilini rivojlantirish va takomillashtirish bu borada amalga oshirilishi 
lozim bo‘lgan eng asosiy vazifalarimiz qatoriga kiradi. Bunda xususiy 
kapital tahlilini takomillashtirish bo‘yicha quyidagi takliflarni keltirib 
o‘tmoqchimiz: 
- eng avvalo xususiy kapital tahlili bo‘yicha zarur ma’lumotlarni 
iqtisodiy adabiyotlardan olish imkoniyatining cheklanganligini inobatga 
olgan holda, ushbu mavzu bo‘yicha nazariy ma’lumotlarni to‘liq va 
kengaytirilgan shaklda sistemalashtirish (jamlash) lozim; 
- xususiy kapital ko‘rsatkichlari tahlili bilan bog‘liq bo‘lgan 
koeffitsiyentlarni xalqaro hisob hamda tahlil yutuqlarini chuqur 
o‘rgangan holda mamlakatimiz hisob va tahlil tizimiga joriy etish lozim; 
- korxona xususiy kapitali tahlilini takomillashtirishda mulkchilik 
shakli va tarmoq xususiyatlarini hisobga olgan holda mavzularni farq-
lash, ya’ni sohalarga yo‘naltirilgan holda mukammallashtirish lozim. 
Yuqoridagi fikrlarimizning xotimasi sifatida shuni aytib o‘tish ke-
rakki, mamlakatimizda iqtisodiy bilimlar sohasida ilmiy izlanishlarni ya-
nada jonlantirish va ilmiy izlanuvchilarning ushbu yo‘ldagi sayi-hara-
katlarini rag‘batlantirishning ta’sirchan tizimining joriy etilishi, respub-
likamiz korxonalarining taraqqiy etishiga, milliy iqtisodiyotimizga 
to‘g‘ridan to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarning kirib kelishiga, xorijiy 
kapital ishtirokidagi qo‘shma korxonalarning moliya-xo‘jalik faoliya-
tining rivojlanishiga, pirovardida mamlakatimiz iqtisodiyotining yanada 
yuksalishi va taraqqiy etishiga muhim omil bo‘lishi tabiiydir, albatta. 

Download 2,53 Mb.