110
korxonalarning xo‘jalik faoliyatini ularning ko‘rsatkichlarini har
tomonlama o‘rganib, erishilgan natijalar darajasini xolis farqlash va
iqtisodiy ko‘rsatkichlarga ta’sir qiluvchi asosiy omillarni aniqlash
hamda ilg‘or tajribalarni ishlab chiqarishga tatbiq qilish natijasida ichki
xo‘jalik rezervlarini aniqlashdan iboratdir.
Taqqoslama tahlil korxonaning barcha iqtisodiy ko‘rsatkichlarini
o‘z ichiga olishi mumkin yoki boshqacha so‘z bilan aytganda kompleks
xarakterga ega bo‘ladi. Taqqoslama tahlilning mazmuni qo‘yilgan
maqsad va tekshiriladigan obyektga qarab quyidagicha turkumlanadi:
- obyekt bo‘yicha (korxona, sexlar, ishlab chiqarish uchastkasi, ish
joyi);
- mavzuning (tema) mazmuni bo‘yicha – mehnat predmetlari, meh-
nat vositalari, mehnat va moliya resurslarini tahlil qilish va hokazo;
- tahlilni o‘tkazish doirasi – kompleks tahlil va maxsus (tematik)
tahlil.
Taqqoslama tahlilning eng muhim uslubiy masalalaridan biri o‘rga-
niladigan obyektni bir-biri bilan solishtirish shartlariga rioya qilishdir:
- taqqoslanadigan ko‘rsatkichlarning sifat jihatdan bir xilligi va
ularni hisoblash usulining birligi (masalan, mahsulot tannarxiga
kiritiladigan xarajatlarning bir xilligi);
- mahsulotni yagona o‘lchash, o‘zgarmas baho bilan o‘lchash,
jo‘g‘rofiy sharoitlarning o‘xshashligi;
- taqqoslanadigan davrda ish kunlarining bir xilligi va hokazo.
