106
uchun ham tahlilni imkoniyatlarini oshirish va ularni vaqtida ishga
solish uchun hisobotlarni taqdim etish va ularni
tahlil qilish vaqtini
qisqartirish vazifasi qo‘yiladi.
Joriy tahlil korxonani barcha xodimlari tomonidan, shuningdek,
sexlar va boshqa bo‘linmalar tomonidan amalga oshirilishi mumkin.
Natijada korxonani yillik faoliyatiga yakun yasaladi, kamchiliklar
aniqlanadi va korxona faoliyatini yaxshilash
uchun tavsiyalar ishlab
chiqiladi. Bu tahlil korxona xo‘jalik faoliyatini to‘la tahlili bo‘lib
hisoblanadi, chunki u o‘zida tezkor tahlil natijalarini mujassamlashtiradi
va istiqbolli tahlil uchun baza hisoblanadi.
Tezkor tahlil. Bu tahlil iqtisodiy tahlil turlaridan biri bo‘lib, xo‘-
jalik tizimini tezkor boshqarish uchun lozim bo‘ladigan masalalarni hal
qilishga qaratilgandir. U korxonaning xo‘jalik faoliyatini boshqarishda
shu kundagi ishlab chiqarish jarayonini tezkor tarzda boshqarishda
qo‘llaniladi. Bu qisqa muddatli tahlil bo‘lib, ishlab chiqarish jarayonida
ro‘y bergan chetga chiqishlarni tezkorlik bilan aniqlab, uni bartaraf
qilish chora-tadbirlarini ko‘radi.
Tezkor
tahlilning asosiy vazifasi topshiriqlarni muntazam nazorat
qilish, mahsulotni ishlab chiqarish va uni sotish jarayonini kunda
aniqlash, shu kundagi ishlab chiqarish rezervlarini o‘z vaqtida aniqlash
va ularning ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga jalb qilish
hisoblanadi. Tezkor tahlil boshqaruv tizimida
boshqaruv xodimlarining
taxminan 50 foiz ish vaqtini egallaydi, amalda esa uning umumiy
bajariladigan tahliliy ishlarda tutgan salmogi 10 foizni tashkil etadi.
Tezkor tahlil joriy tahlildan farqli o‘laroq u asosan boshlang‘ich
ma’lumotlarga asoslanadi.
Tezkor tahlil quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
- korxonaning asosiy miqdor va sifat ko‘rsatkichlari bo‘yicha
hamda uning bo‘linmalari smenada, sutkada, besh kunlikda va
dekadalardan chetga chiqishini aniqlash;
- me’yordan chiqishga ta’sir qiluvchi omillarni aniqlash;
- kamchiliklarga yo‘l qo‘ygan javobgar shaxslarni aniqlash;
- salbiy omillarni bartaraf qilish uchun tadbirlar ishlab chiqish;
- ko‘rsatilgan vaqtda erishilgan natijalarni yakunlash va «Tor» joy
va ilg‘or bo‘g‘inlarni aniqlash.
Tezkor tahlil, odatda, quyidagi ko‘rsatkichlar bo‘yicha olib boriladi:
mahsulotni ishlab chiqarish, jo‘natish
va sotish, ishchi kuchidan
foydalanish, asbob-uskuna va moddiy resurslardan foydalanish, tannarx,
foyda va rentabellik, to‘lov qobiliyati. Demak, joriy tahlilda o‘rgani-
107
ladigan ko‘rsatkichlar soni tezkor tahlilda o‘rganiladigan ko‘rsatkich-
lardan ancha ko‘pdir. Tezkor tahlilning natijasi joriy tahlilga nisbatan
unchalik aniq bo‘lmaydi, chunki oyning istalgan kunida ishlab
chiqarilgan mahsulotning haqiqiy tannarxini
va mahsulot tannarxining
pasayishi natijasida olingan foyda miqdorini aniq hisoblab chiqish
mumkin emas, oldindan mahsulotning qancha qismi shu oyda sotiladi,
qancha qismi esa kelgusi oyda sotilishini aniq hisoblab bo‘lmaydi, lekin
tezkor tahlilning bu kamchiligi uning ahamiyatini kamaytirmaydi, zero,
tezkor tahlil orqali olingan natijalarning mutlaq aniqligidan ko‘ra uni o‘z
vaqtida olish ahamiyatliroqdir.
Bunday tahlilni o‘tkazish uchun ma’lumot manbalari bo‘lib,
boshlang‘ich hujjatlar, buxgalteriya va tezkor texnik hisob ma’lumotlari,
uning shaxsiy kuzatish natijalari hisoblanadi. Bu hujjatlarda iqtisodiy
ko‘rsatkichlar ko‘proq natural holda beriladi. Tahlilni natura
ko‘rsatkichida amalga oshirilishi tezkor tahlilning
xarakterli xususiyati
bo‘lib hisoblanadi.
