210
Faoliyatning borishi: Bolajonlar bugun biz sizlar bilan buyuk alloma, shoh va shoir ,davlat
arbobi
Andijon farzandi Z.M. Bobur haqida suhbatlashamiz. Z.M.Boburning rasmi ko’rsatiladi.
Bolajonlar rasmda kimni ko’rayapmiz?
Juda to’g’ri bu buyuk alloma, shox va shoir, davlat arbobi Z.M.Bobur. Z.M.Bobur 14-fevralda
Andijonda tug’ilgan. U buyuk sarkarda A. Temurning beshinchi avlodi, Farg’ona hukmdori
Umarshayxning farzandi.
Bobomiz Z.M. Bobur yoshligidanoq juda zehni o’tkir,ziyrak bola bo’lgan.Buni biz “Bobur va
kabutar” rivoyatidan bilishimiz mumkin:
Kunlardan bir kun Boburning otasi Umarshayx saroy a’yonlari bilan saroyda o’tirgan ekan.Bir
kabutar uchib kelib ayvon peshtoqiga qo’nibdida “g’ulu –g’ulu” qilaveribdi.Umarshayx a’yonlaridan
“kabutar ne deydur” deb so’rabdi.Ular “Oliyhazrat,kabutar qilichlarni qindan sug’urmoq kerak deydur”
deb javob berishibdi.Bir chekkada jim o’tirgan Mirzo Bobur :”Yoq
kabutar unday demaydur, ota u qovun
sayliga chaqiribdur.Jonivor xushxabar keltiribdur” debdi.Umarshayx kabutarni tutib keltirishlarini
buyuribdi.Kabutarni tutib kelib oyog’idagi mis xalqani olib qarashsa, ichidan bir xat chiqibdi.
Xatda:”Oliyhazrat,qovun ayni pishdi.Kelib qo’l urib bersalar” deb yozilgan ekan.Mirzo Boburning gapi
to’g’ri chiqqanidan hayratga tushgan Umarshayx o’g’lidan”Bunchalik topqirligingni boisi nedur?” deb
so’rabdi.Bobur “Ota bu kabutar o’tgan yili qovun sayli xushxabarini xabar qilg’on erdi,uning o’ng
qanotida qora xoli bor edi shundan tanidim” deb javob beribdi.Yosh Boburning hushyorligi,topqirligiga
qoyil qolgan Umarshayx a’yonlariga qarab “Qilichni emas, aql-idrokni ishga solmoq lozimdir”deb
barchani qovun sayliga otlanishiga farmoyish beribdi. Bolajonlar rivoyatdan ko’rinib
turibdiki, u o’zining
ziyrakligi,sinchkovligi va xushyorligi bilan barchani lol qoldirgan.Shu bilan birga bir beozor qushni
hayotini saqlab qolgan.Mirzo Bobur ana shunday xislatlari bilan bir qatorda ko’p vaqtini kitob o’qishga
,bilim olishga bag’ishlardi.
U she’r o’qishni , musiqa eshitishni yaxshi ko’rgan.Bobur kamonda o’q otish va
qilichbozlikdan saboq olgan.Bobur 12 yoshida taxtga o’tirgan,16 yoshidan boshlab she’rlar yozgan.
Keyinchalik o‘z yurtini tark etib, Afg‘oniston va Hindistonga yuz tutganda Bobur she’riyatida Vatan
tuyg‘usi, Vatan sog‘inchi, unga qaytish umidi mavj ura boshladi.
Bobur o’zga yurtda shoh bo’lsa ham o’z ona yurtini sog’inib, qumsab yashagan va ushbu
ruboiysini yozgan:
Tole’ yo’qki boshimg’a balolig’ bo’ldi
Har neniki ayladim xatolig’ bo’ldi.
O’z yurtni qo’yib Hind sari yuzlandim
Yo
Rab netayin,bu ne yuzi qarolig’ bo’ldi.
Zahiriddin Muhammad Bobur faqat yirik davlat arbobi va mohir lashkarboshigina bo’lib qolmay,
balki, shu bilan birga, buyuk shoir, adib, tarixchi olimdir.
Ilm-ma’rifatni qadrlagan va unga homiylik qilgan shoir ilm o’z-o’zidan bunyod bo’lmaydi, kishi
faqat havas va ishtiyoq bilangina ilmga ega bo’la oladi deydu:
Kim yor anga ilm tolibi ilm kerak,
O’rgangali ilm tolibi ilm kerak.
Men tolibi ilmu tolibi ilm yo’q,
Men bormen ilm tolibi ilm kerak.
Yaxshi xulq-atvor, kishilarga yaxshilik qilish ezgu xislat va olijanob fazilatdir:
Xulqingni rost etgil har sorig’aki borsang,
“Ahsanta” der bori el, gar yaxshi ot chiqarsang.
Bori elga yaxshilik qilgilki, mundin yaxshi yo’q,
kim degaylar
dahr aro qoldi, falondin yaxshilig’.
Bobur xalqimizning „qilmish-qidirmish“ degan gapiga amal qilib, yaxshi kishi yaxshilik, yomon
kishi yomonlik ko’radi mazmunidagi misralarni bitadi.
Shoirning lirikasidagi vatan ishtiyoqi, g’ariblikning hasrat va nadomat motivlari ham bevosita uning
murakkab hayoti va kurash yo’li, shodyona va alamli sarguzashtlari bilan bog’liq.
Bobur temuriylar sulolasining hukmronligini halokatdan qutqarib qolmoqchi bo’ldi, biroq
bunga
erisholmadi. U Movarounnahrda yirik mustahkam davlat vujudga keltirmoqchi bo’ldi, biroq orzu-umidlari
barbod bo’ldi.
Ko’ngli tilagan murodga etsa kishi,
Yo barcha murodlarni tark etsa kishi,
Bu ikki muyassar o’lmasa olamda,
Boshni olib bir sorig’a ketsa kishi.
Bobur Afg’oniston va Hindistonni egallab, katta imperiya qurdi. Biroq u umrining oxiriga qadar
tug’ilib o’sgan yurtidan-diyoridan ko’ngil uzolmadi, vataniga qaytish fikridan kechaolmadi. U
Afg’onistondaligida yor-do’stlariga yozgan bir ruboiy-nomasida:
Beqaydmehu
xarobi sim ermasmen,
Ham mol yig’itirur laim ermasmen.
Qobulda iqomat qildi Bobur dersiz,
Andoq demangizlarki, muqim ermasmen,
- degan edi.
Mana shu kayfiyatlarning ifodasi sifatida uning bir qator mungli va alamli she’rlari vujudga keladi.
Quyidagi ruboiy shular jumlasidandir:
Yod etmas emish kishini g’urbatda kishi,
Shod etmas emish ko’ngili mehnatda kishi.
Ko’nglim bu g’ariblikda shod o’lmadi oh,
G’urbatda sevinmas emish albatta kishi.
Bobur yurtini qoldirib chet elga ketishini bir “xatolik”, “yuz qaroliq” deb biladi, bu ishdan qattiq
pushaymon bo’ladi.
Bobur diyorini-vatanini ishtiyoq bilan sevadi.
Demak, bolajonlar bizlar ham o’z ona vatanimizni sevib,e’zozlab,qadriga
yetib yashashimiz
kerak.Aziz bolajonlar endi buyuk bobomiz Z.M.Boburning ruboiylaridan o’rganamiz va yod olamiz.
