burada
P
1
,
P
2
– aşağı və yuxarı partlayış temperaturlarına uyğun mayelərin doymuş
buxarlarının təzyiqləridir.
P
atm
– atmosfer təzyiqidir.
10.8 Alovlanmanın istilik impulsları
Alovlanma
impulsu mexaniki,
elektrik, kimyəvi enerjilərdən birinin istilik enerjisinə
keçməsi, habelə elektrik boşalması nəticəsində əmələ gəlir.
Maddələrə təsir edən və ya onlarda baş verən istiliyin əmələ gəlməsinə imkan yaradan
proseslərin xarakterindən asılı olaraq impulslar fiziki, kimyəvi və mikrobioloji qruplara bölünür.
Alovlanma impulsunun əsas mənbələri bunlardır: açıq alov, yanacağın yanmamış
hissəcikləri şəklində olan qığılcımlar, elektrik qığılcımı və ya qövsü, zərbədən və sürtünmədən
əmələ gələn qığılcımlar, həmçinin qızmış və közərmiş səthlər.
Mexaniki enerjinin istilik enerjisinə çevrilməsindən
yaranan impulslar, zərbədən,
sürtünmədən, metal və başqa səthlərin qığılcım verməsindən əmələ gələn istilik enerjisi tezalışan
qarışıqların alovlanmasına səbəb olur.
Qasnaq üzərində intiqal qayışlarının və nəqledici lentlərin uzun müddət sürülməsi, ötürülən
qüvvə ilə qayış və lent tellərinin gərilməsi arasında uyğunluq olmadıqda, həmçinin bərk
materialların mexaniki işlənməsi (kəsilməsi, pardaqlanması) zamanı
mexaniki enerji istilik
enerjisinə çevrilir və bunun nəticəsində alovlanma impulsu yaranır.
Bu impulsdan yaranan istilik belə tapılır:
Q=
N⋅
f⋅
ℓ
427
; kkal (10.14)
burada
N – sürtünən səthə təsir edən normal qüvvə, kq;
f – materialın sürtünmə əmsalı;
ℓ – nisbi yerdəyişmə, m.
Mexaniki enerji qaz halında maddələrin həcminin azalmasına və plastik materialların
formalarının dəyişilməsinə sərf edildikdə də istilik enerjisinə çevrilir. Bu vaxt sıxılan maddənin,
habelə kompressorların və preslərin konstruksiya elementləri qızır.
Qazların adiabatik sıxılması zamanı yaranan temperatur aşağıdakı düsturla təyin edilir:
T
2
=
T
1
(
P
2
P
1
)
k−1
k
;
°K (10.15)
burada
T
1
−
qazın sıxılmaya qədər temperaturu;
P
1
,
P
2
– başlanğıc və son təzyiq, kq/sm
2
;
k – adiabatiya göstəricisidir.
İfrat yüklənmədə, qısaqapanmada, qığılcım (qövs) əmələ gəldikdə, keçid müqaviməti
böyük olduqda, fuko cərəyanı yarandıqda istilik enerjisinə çevrilən elektrik enerjisi alovlanma
impulsu ola bilər.
Qısaqapanma – gərginlik altında olan müxtəlif qütblü elektrik məftillərinin kiçik
müqavimətlə birləşməsindən yaranır.
İfrat yükləmə zamanı naqilin qızma temperaturu belə təyin edilir.
t=
İJ
2
⋅
ρ
s⋅
ν⋅
k
; °C (10.16)
burada
J – cərəyan şiddəti, A;
ρ – naqilin xüsusi müqaviməti, Om×sm;
s – naqilin en kəsiyinin sahəsi, mm
2
;
ν – naqilin en kəsiyinin perimetri, mm;
k – istilikkeçirmə əmsalı; kkal/m
2
× saat × dər.
Böyük keçid müqavimətləri elektrik dövrələrində kontakt lazımı qədər olmaqda əmələ
gəlir. Kontakt zəif olan yerlərdə böyük miqdarda istilik ayrılır ki, bunun nəticəsində izoləedici
örtük, yaxında olan yanar maddələr və materiallar alovlanır.
İnduktiv fuko cərəyanı güc elektrik maşınlarının metal kütlələrində (transformatorların
nüvələrində, dinamomaşınların lövbərlərində) yaranır və onların qızmasına sərf olunur. Belə
bütöv kütlələrin temperaturunun yüklənməsi, nəticəsində bir sıra
hallarda, məftillərin yanar
izoləedici qabığını alovlandıra bilər.
