Ümumi elektrotravma və ya elektrik zərbəsi- əzələlərin qeyri-ixtiyari qıc olmuş
halda
yığılması ilə müşayiət edilən bütün orqanizmin reaksiya həyəcanlanmasıdır.
Elektrik zərbələri şərti olaraq dörd hissəyə bölünür:
- əzələlərin qıc olmuş halda yığılması. Lakin, bu halda insanda özündən getmə halı baş
vermir;
- özündən getmə halı ilə birlikdə əzələlərin qıc olmuş halda yığılması. Bu halda nəfəs alma
və ürəyin dayanması baş vermir;
- özündən getmə halı ilə birlikdə nəfəs alma və ürəyin fəaliyyəti dayanır;
- klinik (zahiri) ölüm, nəfəs alma və qan dövranının dayanması baş verir.
Elektrik cərəyanından zədələnmənin ağırlığı insan bədənindən keçən cərəyanın
ölçüsündən, tezliyindən, bədəndə keçmə istiqamətindən, təsiretmə müddətindən, orqanizmin
fərdi xüsusiyyətlərindən və digər faktorlardan asılıdır.
İnsan bədənindən keçən cərəyanın ölçüsü artdıqca zədələnmə təhlükəsi və onun ağırlıq
dərəcəsi artır.
Orqanizmdən keçdikdə hiss olunan qıcıqlanmalar yaradan elektrik cərəyanı hissolunan
cərəyan adlanır. Cərəyanın aşağı hissolunan həddi 0,5mA sayılır.
Orqanizmdən keçdikdə naqil sıxılan əlin əzələlərinin qıcolma halını yaradan elektrik
cərəyanı buraxmayan cərəyan adlanır. Bu halda insan özünü naqildən ayıra bilmir. Aşağı hədd
buraxmayan cərəyan 10 mA sayılır.
Orqanizmdən keçdikdə ürəyin fibrilyasiyasını yaradan elektrik cərəyanı fibrilyasiya
cərəyanı adlanır, bu halda ürək damarlarda qanı hərəkət etdirə bilmir. Aşağı hədd fibrilyasiya
cərəyanı 100 mA sayılır.
Bəzən “təhlükəsiz cərəyan” ifadəsindən istifadə edilir. İnsan üçün təhlükəsiz cərəyanın
dəqiq ölçüsü təsiretmə müddətindən və digər amillərdən asılıdır. Əgər insan iş prosesində daima
gərginlik altında olan hissələr ilə təmasda olmağa məcburdursa, bu halda ona təsir edən
cərəyanın miqdarı yol verilən aşağı hiss olunan həddən (0,5mA) artıq olmamalıdır.
Tezliyi 50-60Hs olan dəyişən cərəyan sabit cərəyana nisbətən daha təhlükəlidir. Cərəyanın
tezliyi artdıqca onun insana təsir etmə təhlükəsi azalır, ancaq 500Hs tezlikli cərəyan 50Hs
tezlikli cərəyandan heç də az təhlükəli deyildir.
Elektrik cərəyanının insan bədənində ən təhlükəli istiqamətləri ürəkdən, beyindən,
ciyərdən və digər çox həssas üzvlərdən keçdiyi istiqamətlər sayılır.
İnsan bədənində olan mümkün keçid istiqaməti əl-əl, əl-ayaq, ayaq-ayaq (cədvəl 1)
hesab
edilir.
Elektrik cərəyanının insana təsiretmə müddəti nə qədər çox olarsa ölüm ehtimalı bir o
qədər artıq olar.
İnsan bədəninin elektrik müqaviməti çox geniş hədlərdə dəyişir. Quru, təmiz və
zədələnmiş dəridə müqavimət 3000 – 100000 Om hədlərində olur.
Hər bir adamın bədənin müxtəlif səthlərində dərinin elektrik müqaviməti eyni
olmadığından, bədənin ümumi müqaviməti kontaktların toxunduğu yerdən və onların sahəsindən
asılıdır. Dəri zədəlidirsə, cərəyan keçirən tozla çirklənibsə, nəm və ya tərlidirsə, bu halda
bədənin ümumi müqaviməti onun daxili müqavimətinə yaxın olur. Bədənin daxili elektrik
müqaviməti 300-500 Om hədlərində olur.
Cədvəl 1
İnsan bədənində cərəyanın keçmə istiqamətinin xarakteri
Cərəyan yolu
Cərəyan keçmə
istiqamətinə görə
miqdarı %
Cərəyanın keçməsi
zamanı huşun
itirilməsi miqdarı,
%
Əl-əl
40
83
Sağ əl-ayaq
20
87
Sol əl-ayaq
17
80
Ayaq-ayaq
6
15
Baş-ayaqlar
5
88
Baş-əllər
4
92
Başqaları
8
65
Elektrik təhlükəsizliyi məsələlərinin həllində hesablamalar apardıqda sənaye tezlikli
cərəyan üçün (50-60 Hs) adətən insan bədənin elektrik müqaviməti R
in
= 1000 Om qəbul edilir.
