123
sezgirligi to‘lqin
uzunligi λ=0,550 µm ga teng bo‘lgan elektromagnit
nurlanishga mos kelsa, tok kuchining qanday qiymatida plastinka eng
samarali yorug‘lik manbai bo‘la oladi?
196. Diametri
d = 1,2 cm bo'lgan mis shar yopiq tashuvchi idishga
joylashtirildi, uning devori mutlaq nolga yaqin haroratni saqlab tura
oladi. Sharikning boshlang‘ich
harorati T
0
= 300 K ga teng. Agar
sharning sirtini absolyut qora deb hisoblasak, qancha vaqtdan
keyin
uning harorati ikki marta pasayishini toping.
197. Agar kulrang jismning yuzasi
S = 10
-2
m
2
, absolyut harorati
T =
1000 K bo‘lib, u
t = 1 minutda
W = 13,4 kJ energiya nurlantirsa,
uning yutish qobiliyatini aniqlang.
198. Yassi alyuminiy elektrod to‘lqin uzunligi
λ = 83 nm bo‘lgan
ultrabinafsha nurlar bilan yoritilmoqda. Agar elektrodning tashqarisida
E = 7,5
ga teng to‘xtatuvchi elektr maydon kuchlanganligi
mavjud bo‘lsa, elektrodlar sirtidan qanday maksimal masofada
fotoelektronlarni to‘xtatish mumkin? Alyuminiy uchun fotoeffektning
qizil chegarasi uchun to‘lqin uzunligi
λ
0
= 332 nm ga teng.
199. To‘lqin uzunligi
λ=500 nm bo‘lgan argon lazeri nuri yassi
fotokatoddagi
diametri d=1 mm bo‘lgan sohaga yo‘naltirilgan.
Fotokatodning chiqish ishi
A=2 eV ga teng. Katoddan
l=
30 mm
masofada joylashgan anodga
U=4 kV tezlashtiruvchi kuchlanish
qo‘yilgan. Fotoelektronlarning anodda hosil qilgan dog‘ining diametrini
toping. Anodni yassi va katod yuzasiga parallel joylashgan deb
hisoblang.
200. To‘lqin uzunligi
λ=0,3 µm bo‘lgan elektromagnit to‘lqin
to‘yinish holatida bo‘lgan fotoelementga tushadi. Fotoelementning mos
124
spektral sezgirligi
I = 4,8
ga teng. Har bir tushayotgan foton uchun
fotoelektronlarning chiqish ishini toping.
201. Nuqtaviy lampa va fotoelement o’rtasida lampadan
l=20 cm
masofada diametri
d=10 cm va
D = 5 dptr bo‘lgan linza joylashtirilgan.
Agar
fotoelementning sezgirligi I=20
, katodning ishchi yuzasi
S=20 cm, lampa nurining optik kuchi
I=60 cd va linzalarning
o‘tkazuvchanligi
τ = 0,9 bo'lsa, fotoelement zanjiridagi to‘yinish tokini
oqimini aniqlang.
202. Litiy yuzasini
v
5
chastotasi bilan yoritganda hosil bo‘ladigan
fototok tormozlovchi potensiallar farqining qandaydir minimal
qiymatida to‘xtaydi. Yorug‘lik chastotasini
n
1
= 1,8 marta o‘zgarganda,
fototokni to‘xtatish uchun tormozlovchi potensiallar farqini
n
2
= 2
martaga ko‘paytirish kifoya qildi. Tushayotgan yorug‘lik
chastotasi
nimaga teng?
203. Komton effekti natijasida fotonning sochilish burchagi
θ,
elektronni qaytish burchagi esa
α. Sochilishdan oldingi foton
energiyasini aniqlang.
θ= 90°,
α = 30° bo‘lgan hollar uchun hisoblang.
204. Energiyasi tinchlikdagi elektron energiyasidan ikki barobar
ko‘p
bo‘lgan
foton
tinchlikdagi
elektron
bilan
to‘qnashdi.
To‘qnashuvdan keyin elektron magnit induksiyasi
B = 0,12 T ga teng
bo‘lgan
magnit
maydonida
harakatlangan
bo‘lsa,
elektronlar
trayektoriyasining egrilik radiusini toping. To‘qnashuvdan keyin
elektron maydon yo‘nalishiga perpendikulyar harakat qiladi deb
hisoblang.
205. Impulsi
p = 1,02
bo'lgan foton tinch turgan elektronda
125
sochilishi, natijasida impulsi
p'= 0,255
ga teng bo‘lib qolgan bo‘lsa,
foton qanday burchakka sochilgan?
206. Energiyasi
ε = 5 GeV bo'lgan elektron unga tomon uchib
kelayotgan ko‘rinadigan yorug‘lik fotoni (
ε
1
= 1 GeV) bilan to‘qnashdi.
(Ushbu hodisa teskari Kompton effekti deb nomlanadi.)
207. Relyativistik elektron bilan to‘qnashganda, elektronning
tinchlikdagi energiyasiga teng energiyaga ega bo‘lgan foton
θ =
60 °
burchakka sochildi, elektron esa to‘xtadi. Sochilgan kvantning to‘lqin
uzunligining Kompton siljishini va elektronning to‘qnashuvdan
oldingi
kinetik energiyasini aniqlang.
208. Yoqut lazer pulsining uzunligi
τ = 0,1 ms ga va energiyasi
W=10 J ga teng bo‘lgan qisqa, deyarli parallel, monoxromatik nurlanish
chiqaradi. Agar lazer yorug‘lik dastasiga perpendikulyar va qaytarish
koeffitsienti
ρ = 0,5 bo‘lgan sirtdagi diametri
d = 10 µm bo‘lgan
nuqtaga yo‘naltirilgan bo‘lsa, yorug‘lik nuri dastasining 1 ta puls
davomida shu nuqtaga ko‘rsatadigan o‘rtacha bosimi qiymatini toping,
209. Kosmosda joylashgan alyuminiy
sharchaning quyoshga
tortilishi quyosh nurlari bosimi bilan muvozanatlanishi uchun uning
diametri qanday bo‘lishi kerak? Sharchaning qaytarish koeffitsienti
ρ = 0,9. Masalani yechishda, quyoshni harorati
T = 6000 K teng bo‘lgan
absolyut qora jism kabi nur sochadi deb hisoblang.
210. Aylana absolyut ko‘zguli plastinkaning o‘qida nuqtaviy
izotropik yorug‘lik manbai joylashgan, uning yorug‘lik kuchi
N. Manba
bilan plastinka orasidagi masofa uning radiusidan n marta katta.
Plastinaga yorug‘lik nuri ko‘rsatayotgan bosim kuchini toping.
211. Massasi
m = 10 mg bo‘lgan kichkina ideal qaytaruvchi ko‘zgu,
126
uzunligi
l =
10 sm bo'lgan vaznsiz ipga osilgan. Agar ko‘zguga normal
yo‘nalishda gorizontal ravishda
E=13 J energiyali qisqa lazer pulsi bilan
“otilsa”, ipning burilish burchagini toping.
