|
MÜHAZİRƏ 10
Mexaniki emal paylarının təyini
|
| bet | 19/33 | | Sana | 27.12.2023 | | Hajmi | 1,26 Mb. | | #128586 |
Bog'liq C fakepathMühazir MÜHAZİRƏ 10
Mexaniki emal paylarının təyini
Əsas anlayışlar. Müasir maşın hissələrinin işçi səthlərinin tələb olunan keyfiyyətini, dəqiqliyini və digər istismar göstəricilərini, demək olar ki, bütün hallarda ancaq mexaniki emal yolu ilə almaq mümkün və əlverişli olur. Termiki, termiki-kimyəvi və bir çox digər xüsusi keyfiyyət almağa imkan verən emal üsulları da mexaniki emal ilə birlikdə tətbiq olunur. Cizgidə tələb olunan dəqiqlikdə, formada və keyfiyyətdə səth almaq məqsədi ilə pəstahın üzərindən yonqar şəkilində götürülən material qatına mexaniki emal payı deyilir. Cizgidə tələb olunan keyfiyyətdə və dəqiqlikdə səth almaq üçün çox halda pəstahın uyğun səthi bir neçə emal üsulu ilə ardıcıl emal edilir. Yəni pəstahın həmin səthi üzərində ardıcıl bir neçə texnoloji keçid yerinə yetirilir.
Hər keçiddə götürülən material qatına keçid payı, pəstahın uyğun səthi üzərindən bütün keçidlərdə götürülmüş payların toplusuna isə toplu mexaniki emal payı deyilir.
Əməliyyat payı - bir texnoloji əməliyyatı yerinə yetirəndə pəstah üzərindən götürülən material qatıdır.
Material sərfinin kiçik olması və məhsuldarlığın yüksək alınması baxımından mexaniki emal payının qalınlığı mümkün qədər kiçik olmalıdır. Digər tərəfdən isə bu pay pəstahın səthinin keyfiyyəti və dəqiqliyi ilə hissənin səthinin cizgidə tələb olunan dəqiqliyi və keyfiyyəti arasındakı fərqi götürməyə imkan verən qalınlıqda olmalıdır.
Beləliklə, səth üzərindən yonqar şəklində kənar edilən və pəstahın səthinin keyfiyyəti və dəqiqliyi ilə hissənin səthinin cizgi üzrə tələb olunan dəqiqliyi və keyfiyyəti arasındakı fərqi aradan qaldırmağa imkan verən qalınlıqda material qatı mexaniki emal payının ən kiçik qiymətini təşkil edir.
İlkin halda pəstah hissədən (detaldan) fərqlənir ki, bütün emal edilən səthlərdə buraxılabilən hədd nəzərdə tutulur – verilmiş dəqiqliyin və kələ-kötürlüyün alınması üçün emal prosesində pəstahın səthindən çıxarılmalı olan materialın qatları.
Həmçinin emal zamanı buraxılabilən həddi nəzərə alaraq, pəstahın ölçülərini aşan yayma material təbəqəsidir. Üst-üstə düşmə, bir qayda olaraq, iki keçiddə (birinci – 60… 70 %; ikinci – 40… 30 %) çıxarılır.
Emal payları xüsusi olaraq – bütün emal prosesi zamanı və əməliyyatlar arası (aralıq) fərdi əməliyyatları yerinə yetirərkən çıxarılır.
Əməliyyatarası oturtma birləşmədən əvvəl olan və yerinə yetirilən keçidlərdə alınmış pəstahın ölçülərinin fərqiylə təyin edilir.
Ümumi oturtma- bütün texnoloji əməliyyatlar üçün əməliyyatlararası oturtmaların cəminə bərabərdir. Oturtmalar simmetrik (fırlanan cisimlər üçün) və asimmetrik - (prizmatik hissələr) ola bilər. Nominal, minimal və maksimal keçdlərə ayırırlar. Minimal keçid, yəni emal vaxtı çıxardılan metalın ən kiçik qatı pəstahın ən kiçik ölçüsünün və bu keçidin icra edilməsindən sonra ən kiçik ölçünün arasında fərqdir. Maksimal keçid bu keçidin icra edilməsinə giriş nominal keçidinin fərqinə bərabərdir.
Nominal keçid – əvvəlki və bu keçiddən sonra səthin nominal ölçülərinin arasında fərqə bərabərdir. Maksimal keçid əvvəl olmuş keçidin icra edilməsindən sonra səthin ən kiçik ölçüsünün və bu keçidin icra edilməsindən sonra ən kiçik onun ölçüsünün arasında fərqdir. Minimum keçidin dəyərini əldə edə biləcəyiniz normativ məlumatlar var. Həmçinin tökmələrin və döymələrin emalında dövlət standartına görə ümumi keçidlərin qiymətləri var. Ümumi oturtmanın ölçüsünün qiymətləndirilməsi vaxtı bu amillər nəzərə alınır:
1) ölçü və konstruktiv formalar;
2) material və pəstahın alınması üsulu;
3) qüsurlu qatın (təbəqənin) ölçüsü;
4) quraşdırmanın xətası;
5) deformasiyanın dərəcəsi. Metala, vaxta və s. qənaət etmək üçün emal ehtiyatlarının mümkün qədər kiçik olması vacibdir.
Bunun üçün, aralıq keçidlərin qiymətlərini məhdudlaşdırmaq üçün, ayrı keçidlərə texnoloji girişləri təyin olunur. Adətən əhatə edilən səthə (valın boyunu) texnoloji aralıq girişləri mənfi və əhatə edən üçün (deşikləri) – müsbət təyin edilir. Belə ki, fəhlə kalibrdən istifadə edərək ölçünü ən böyük hədd qiymətinə (əhatə olunan səthlərdə) və ya ən kiçik hədd qiymətinə (əhatə edən səthlərdə) yaxın alır. Belə olan halda fəhlənin yonqar şəklində kənar etdiyi ən kiçik keçid payı əhatə olunan səthlər üçün pəstahın əvvəlki keçiddə alınmış ən kiçik hədd ölçüsü ilə bu keçiddə alınan ən böyük hədd ölçüsünün fərqinə bərabər olur. Bu pay əvvəlki keçidin bütün qüsurlarını və xətalarını yox etməyə imkan verən qalınlıqda olmalıdır (xüsusilə son təmiz emalda bu şərti hökmən gözləmək lazımdır).
Hər halda aralıq keçidində metal cismə (gövdəyə) yönəldilir.
Minimal keçid – bu əməliyyatın icra edilməsi üçün materialın qatının minimum tələb olunan qalınlığıdır.
Keçidlərin hesablaması vaxtı ilkin ölçüdür. Emal küçidlər iki üsulla təyin edilir:
1) təcrübəli-statistik üsul- ümumi və aralıq uzatmalarının qiymətləri istehsal təcrübəsinin ümumiləşdirilməsi əsasında təşkil edilmiş məlumat cədvəlləri üzrə müəyyən edirlər. Üsulun çatışmazlığı – TP qurulmasının konkret şəraitinin hesabı yoxdur. Nəticədə verilən keçidlər bir qayda olaraq, qüsurların tam olmamasını üstün tutulduğu üçün həddindən artıq qiymətləndirilir;
2) analitik- hesablama üsul (professor V.M.Kovan) aralıq ehtiyat elə olmalıdır ki, çıxarıldıqda əvvəlki keçiddə əldə edilən səth qatındakı emal xətaları və qüsurları, habelə bu keçiddə quraşdırma xətaları aradan qaldırılsın. Üsulun əsasını – Zmin təşkil edir.
|
| |
