Ətalət qüvvələrinin bəzi tətbiqləri
Çəkisizlik, ağırlaşma. Fərz edək ki, kütləsi olan cismi liftdə tərəzi üzərinə qoyulmuşdur.
Lift hərəkət etmədikdə, yaxud bərabər sürətlə hərəkət etdikdə () tərəzinin göstərişi olur.
Lift yuxarı bərabəryeyinləşən hərəkət etdikdə, cismə ağırlıq qüvvəsindən başqa aşağıya doğru yönəlmiş qüvvəsi də təsir edir. Nəticədə cismin çəkisi
olacaq. Bu halda cisim ağırlaşmış olur.
Lift yuxarı bərabəryavaşıyan hərəkət etdikdə, cismə yuxarı istiqamətdə qüvvəsi təsir edəcəkdir. Cismin çəkisi
olacaq.
Lift aşağı bərabəryeyinləşən hərəkət etdikdə, cismin çəkisi
olur. Burada olduqdaolur. belə hal çəkısizlik adlanır. Yalnız ağırlıq qüvvəsi təsirindən hərəkət edən cisimlər çəkisizlik şəraitində olur. Çəkisizlikdə olan cisim heç bir deforemasiyaya məruz qalmır.
Lift aşağı bərabəryavaşıyan hərəkət etdikdə,cismin çəkisi
Ifadəsi ilə müəyyən olunur. Yəni ağırlaşma müşahidə olunur.
Çəkisizlik həm də fırlanma hərəkəti zamanı müşahidə olunur. Yer ətrafında fırlanan kosmik gəmilərə təsir edən Yerin cazibə qüvvəsi mərkəzdənqaçma ətalət qüvvəsi ilə tarazlaşdığından gəmi daxilindəki cisimlər çəkisizlik şəraitində olur.
Ağırlıq qüvvəsinin coğrafi en dairəsindən asılılığı. Yer üzərindəki cisimlərə, Yerin öz oxu ətrafinda fırlandığından, cazibə qüvvəsindən () başqa mərkəzdənqaçma ətalət qüvvəsi də ()
təsir edir. Yerin müxtəlif coğrafi en dairələrində Yerin səthi fırlanma oxundan müxtəlif məsafələrdədir. Ona görə də müvafiq ətalət qüvvələri də müxtəlifdir. Başqa sözlə, cismə təsir edən mərkəzdənqaçma ətalət qüvvəsi onun yerləşdiyi coğrafi en dairələrindən asıli olaraq dəyişir.
Verilmiş en dairəsində (şəkil 29) ağırlıq qüvvəsi ()
ümumi halda yerin radiusu istiqamətində deyil, onunla müəyyən bucaq (Yerin qütb və ekvator nöqtələri müstəsna olmaqla) təşkil edir. Burada , ( - Yerin öz oxu ətrafında fırlanma bucaq sürətidir) olduğundan
- Yerin öz oxu ətrafında fırlanmadığı qəbul edilən halda ağırlıq qüvvəsi təcilidir.
və olduğundan ağırlıq qüvvəsi təcilinin coğrafi en dairəsindən asılılığı
kimi ifadə olunur. Buradan görünür ki, qütbdə () yəni, qütbdə ağırlıq qüvvəsi maksimaldır, ekvatorda ()
olur yəni, ekvatorda ağırlıq qüvvəsi minimal olur.
3. Koriolis qüvvəsi.
Fırlanan sistemdə irəliləmə hərəkətində olan cismə baxaq.
Fərz edək ki, disk şaquli ox ətrafında sabit bucaq sürəti ilə fırlanır və m kütləli kürə diskin radiusu boyunca sürəti ilə (OA) istiqamətində diyirlənir.
Disk fırlanmasa müddətdən sonra kürə A nöqtəsinə çatacaqdır.
Disk fırlandıqda kürə həmin zaman müddətində A nöqtəsinə deyil, diskin fırlanma hərəkəti istiqamətinin əks tərəfində yerləşən A1 nöqtəsinə çatır.Bu halda diskə sürətinə perpendikulyar istiqamətdə qüvvə təsir edir və kürənin trayektoriyası OA1 əyri xəttini təşkil edir.Bu qüvvə perpendikulyar olduğundan onun gördüyü iş sıfırdır və bu səbəbdən həmin qüvvə sürəti qiymətcə dəyişdirə bilməyib, yalnız istiqamətcə dəyişdirir. Bu ətalət qüvvəsinə Kariolis qüvvəsi deyilir.
Və ya vektor şəklində
|