Daxili sürtünmə (özlülük)
Fərz edək ki, qazın laminar axınında sürət OX istiqamətində azalır. Bu qazın bərk sədd (divar) yaxınlığında axan zaman ola bilər.
Qazın iki qonşu layının toxunduğu  səthindən məsafəsindəki sürətin qiymətini və ( ) işarə edək. Aydındır ki, bu sürət molekulların xaotik hərəkəti ilə toplanacaqdır və üst layın molekullarınin impulsu alt layın molekullarınkından çox olacaqdır.
 ; - molekulun kütləsidir.
Üst layın molekulları xaotik hərəkət prosesində aşağı, alt layın molekulları isə yuxarı öz hərəkət miqdarını daşıyacaqdır ki, nəticədə üst layın axın layı azalacaq, alt layınki isə artacaqdır. Nəticədə laylar arasında daxili sürtünmə yaranır. Bu sürtünmə qüvvəsi F, səthinə eləcədə axın sürəti boyunca yönəlir.
Bu halda daşınan fiziki kəmiyyət, molekulun istilik miqdarıdır, yəni: 
Onda molekulların konsenrasiyasını qazın bütün həcmində sabit ( ) hesab etmək olduğundan :
Burada 
zaman ərzində səthində bir layın digərinə nisbətən hərəkət miqdarının dəyişməsidir ( ) və təsir edən qüvvələrin impulsuna bərabərdir.
Onda  alırıq.
Köçürmə tənliyindən alırıq ki,
Bu daxili sürtünmə tənliyi və ya Nyutonun qanunu (tənliyi) adlanır. Burada mütənasiblik əmsalı  - daxili sürtünmə əmsalı (özlülük) adlanır.
 olduqda  olur. 
 olduğundan,  istilik keçirmə əmsalı kimi,  - daxili sürtünmə əmsalı da təzyiqdən asılı deyil, seyrədilmiş qaz halından başqa (onda qabın ölçülərindən böyük olur)
Normal şəraitdə oksigen üçün
 . Onda
Yekunda köçürmə əmsalları olan D, , (diffuziya, istilik keçirməsi və daxili sürtünmə əmsalları) arasındakı münasibəti uyğun ifadələrin müqayisəsindən alarıq
 və 
Bütün bunlar təcrübi qiymətlərə uyğundurlar.
Mövzu№ 13
Elektrostatika
Elektrik yükləri. Kulon qanunu.
Elektrik sahəsi. Elektrik sahəsinin intensivliyi.
Elektrik sahəsinin potensialı. Elektrik sahəsində görülən iş.
Potensiallar fərqi ilə sahə intensivliyi arasında əlaqə.
İntensivlik vektorunun süli. Vakuumda elektrik sahəsi üçün Qauss teoremi.
Elektrik dipolu. Dipolun elektrik sahəsi.
Elektrik yükləri. Kulon qanunu
İpəyə sürtülmüş kəhraba və ya dəriyə sürtülmüş şüşə çubuğun elektriklənməsi hadisəsi qədimdən məlumdur. Xarici təsir nəticəsində (sürtünmə, toxunma, təsir) cisimlər nüvə ilə daha zəif əlaqədə olan 1-2 elektronunu itirərək müsbət yeklənirlər.
Təcrübələr göstərmişdirlər ki, elektriklənmənin iki növü var. Şərti olaraq qəbul olunmuşdur ki, şüşə çubuqda alınan yük müsbət, ebonit çubuqda alınan yük mənfi adlandırılsın. Eyni adlı yüklər bir birini dəf, müxtəlif adlı yüklər isə bir birini cəzb edir.
Sürtünmə zamanı elekteriklənən hər iki cisimdə eyni miqdarda yük alınır. Bu cisimlərin yükləri birlikdə bir birini neytrallaşdırdığından, bunlardan biri müsbət,digəri isə mənfi yük adlanır.
Faradey təcrübələrlə yüklərin saxlanması qanununu kəşf etmişdir.
Qapalı cisimlər sistemində bütün cisimlərin elektrik yüklərinin cəbri cəmi sistemdə baş verən istənilən hadisə və ya proseslərdə sabit qalır:
Başqa sözlə elektrik yükü itmir, heçdən yaranmır, yalnız toxunma nəticəsində bir cisimdən digərinə ötürülür və ya bir cisum daxilində bir hissədən digərinə keçir.
Ən kiçik elektrik yükü elementar yük adlanır ilə işarə edilir və ədədi qiyməti  - dur. Elementar yük qiymətcə elektronun yükünə bərabərdir.
Cisim daxilində  sayda elektron olarsa onun yükü
olar.
Yüklənmiş maddi nüqtəyə nöqtəvi yük deyilir. Elektriklənmiş cisimlərin qarşılıqlı təsirini kəmiyyətcə tətqiq edən Kulon aşağdakı qanunu kəşf etmişdir(1785):
Iki nöqtəvi yükün qarşılıqlı təsir qüvvəsi bu yüklərin miqdarları hasili ilə düz, aralarındakı məsafənin kvadratı ilə tərs mütənasib olur.
 (1)
 - yüklər olduğu mühitin dielektrik nüfuzluğu,
Burada : k-vahidlər sistemindən asılı olan mütənasiblik əmsalıdır. Haus sistemində k=1. B.S.-də  .  - elektrik sabitidir .  -ın fiziki mənası yoxdur.
 (2)
Eyni adlı yüklər üçün F>0 (cazibə), müxtəlif adlı yüklər üçün isə F<0 (dəf etmə)
Kulon qanunu vektor şəklində belə yazılır:
 (3)
Burada : qüvvəsi təsir etdiyi yükə yönəlmiş vektordur.  - vahid vektor deyilir.
| 