|
Mundarij a kirish I bob. Gap bo‘laklari haqida umumiy ma’lumotlar
|
| bet | 21/27 | | Sana | 02.12.2023 | | Hajmi | 0,86 Mb. | | #109478 |
Bog'liq Mundarij a kirish I bob. Gap bo‘laklari haqida umumiy ma’lumotla-fayllar.org2. Qaratqich aniqlovchi
Bu aniqlovchi ot yoki otlashgan so‘z bilan ifodalangan bo‘lakka muvofiqlashuv yo‘li bilan bog‘lanib, o‘zi ifodalayotgan shaxs yo predmetga boshqa bir shaxs yoki predmetning qarashli, tegishli ekanini bildiruvchi aniqlovchining bir turidir. U kimning? nimaning? qayerning? so‘roqlaridan biriga javob bo‘ladi.
Qaratuvchi bog‘lanib kelgan so‘z qaralmish deb yuritiladi.
Qaratuvchi quyidagicha ifodalanadi:
1) ot yoki ot o‘rnida qo‘llanadigan olmosh bilan: Tip-tiniq fazoning bir burchida turnalar karvoni ko‘rindi. Zum o‘tmay ularning o‘ychan sadolari havoni to‘ldirdi... (O‘.Hoshimov).
2) harakat nomi bilan: U bilan uchrashishning ming xil yo‘lini izladi. (S.Ahmad). Ovora bo‘lmoqning nima zarurati bor? (A.Qodiriy).
3) otlashgan sifat bilan: Nomardga ishi tushmagan mardning qadrini bilmas. (Maqol). Tekinning minnati ko‘p, mehnatning ziynati ko‘p. (Maqol). Qo‘rqoqning ko‘zi katta, ahmoqning so‘zi katta. (Maqol).
4) otlashgan son bilan: O‘nning yarmi – besh.
5) otlashgan olmosh bilan (sifat, son o‘rnida qo‘llanadigan otlashgan olmosh bilan): Buning sababi ko‘p. (P.Qodirov).
6) otlashgan sifatdosh bilan: O‘qiganning tili ko‘p uzun bo‘ladi. (Maqol).
7) otlashgan ravish bilan: Ertaning buguni bor, bugunning ertasi bor. (Maqol).
Qaratuvchi ba’zi hollarda so‘z birikmasi bilan ifodalanishi mumkin. Masalan: ... kim bo‘lsa ham beklardan birining shunday tinchsizlik chiqarishig‘a «mumkin va bo‘ladirg‘an ish» deb qarar edi. (A.Qodiriy). Cho‘qqida yashashning ta’rifi ulug‘, cho‘qqidan olam keng, cho‘qqida - yorug‘!!! (Shuhrat).
Qaratuvchi gapga teng predikativ birlik bilan ham ifodalanadi. Masalan: Uyda rohati yo‘qning ko‘chada farog‘ati yo‘q. (Maqol). Dili qing‘irning tili qing‘ir. (Maqol). Qizi borning nozi bor. (Maqol).
Qaratuvchi ikki xil shaklda bo‘lishi mumkin: belgili va belgisiz. Aniqlovchi qaratqich kelishigi affiksini olgan bo‘lsa, belgili bo‘ladi. Masalan: Har narsaning dalili bor: aqlning dalili – fikr, fikrning dalili sukutdir. («Oz-oz o‘rganib dono bo‘lur»).
Aniqlovchi qaratqich kelishigi affiksini olmagan bo‘lsa, belgisiz sanaladi. Masalan: Xullasi, ikkala qal’a ahli bir-biri bilan ahil, bir onaning bolasidek yashar ekan. (S.Ahmad). Mashina Hazrat Botir burulishiga kelganda, Tolibjon kabina tomini tapillatib urdi. (S.Ahmad).
3. Izohlovchi
Bu bo‘lak aniqlovchining bir turi sifatida o‘zi aloqador bo‘lgan so‘zga bitishuv yo‘li bilan bog‘lanib, uni boshqacha nom berish yo‘li bilan aniqlab, izohlab keladi.
Izohlovchi bog‘lanib kelgan so‘z izohlanmish deb qaraladi.
Izohlovchi, asosan, ot bilan ifodalanib, quyidagi ma’nolarni bildiradi:
|
| |
