36
Xulosa va tavsiyalar.
Xulosa qilib shuni aytish mumkunki oqsillar xujayrada
boshqa brikmalarga
(ximiyaviy komponentlarga) karaganda ancha kup jarayonlarda xilma-
xil funktsiyalarni bajaradilar. Xamma proteinlarning struktura elementlari bir xil
aminokislotalar dan iborat bulsa xam, ularning oksil molekulasidagi nisbiy
mikdorlari va joylashish urinlari turlichadir. Kup minglab
oklillarni sistemali va
mantikiy klassifikatsiyasi ularning ximiyaviy strukturasiga asoslangan bulishi
kerak. Ammo bu klassifikatsiya soddarok printsiplar-ularning funktsiyasi, kelib
chikishi,
joylanishi, erish xususiyati, sodda yoki murakkabligi asosida tuzilgan.
Proteinlar bajaradigan funnktsiyalar fakat oksil molekulalari uchungina xos bulib,
aksari takrorlanmasdir. Eng muxim funktsiyalari kuydagilar:
—
katalitik funktsiyasi — shu vaktgacha kashf
etilgan barcha biologik
katalizatorlar - fermentlar oksilardir. Bir xujayrada ularni soni 2000 dan ortik.
Katalitik fakat oksilargagina xosdir.
—
extiyot ozika moddasi sifatida — oksilar chegaralangan mikdorda konda, ba‘zi,
tukimalarda, kup mikdorda usayotgan xomilada, usimliklar donida, tuximdan va
sutda bulib, zarur bulgan sharoitda sariflandilar.
—
transport funktsiyasi — konda kislorodni tashish
funktsiyasini oksil-
gemoglobin tomonidan bajariladi. Proteinlar konda lipidlar ba‘zi garmonlar, metal
ionlari bilan kompleks xosil kilib ularni tegishli tukimalarga yetkazidilar.
—
ximoya funktsiyasi —barcha immun tanalar oksilardir. Ular organizimga kirgan
bakteriyani, yot oksilarni yuksak spetsifiklik bilan boglaydilar, parchalaydilar,
zararsizlantiradilar.
— kiskarish funktsiyasi muskullarning kiskarishi oksillarning ishtirokida sodir
buladi. Ularning eng muximlari aktin va meozin kiskaruvchi muskul tolalarini xosil
kiladi. Meozin yana fermentlik faoliyatiga ega.
37
—
oksil garmonlar — barcha ichki sekretsiya bezlarining maxsulotlari peptid va
oksil tabiatiga ega masalan: insulin, oshkozon osti bezi garmoni, usish garmoni va
boshkalar. Ular organizimni moddalar almashinuvini roslab turadilar.
—
struktura funktsiyasi — oksilar biriktiruvchi tukimalarning
asosiy kurilish
materialidir: keratin, kologen, elastin anashular jumlasidan lekin oksilar xujayra
skleti, xramosomalar, membrana,ribosomalar, retseptorlar
tarkibida boshka
moddalar bilan katnashadilar. Oksilarni ularni tartibiga karab ikki kategoriyaga
bulish mumkin: sodda oksilar-proteinlar va murakab oksilar proteidlar. Birinchi
kategoriyaga tegishli oksilar fakat protein molekulasidan iborat bulib, boshka
kushimcha komponentlar tutmaydilar. Murakkab oksillar polipeptid zanjiridan
tashkari, unga boglangan peptid bulmagan organik yoki onorganik grupasi
saklaydilar. Prostetik grupa yunoncha kushimcha demak. Bu komponentning
kimyovi tabiatiga karab murakab oksilar kuydagi grupalarga bulinadi: gliko
proteidlar, uglevod, metolo proteidlar,
metal ioni, gimo proteinlar, gem,
flavoproteinlar-flavinlar fosfor proteinlar, fakat kislota koldigi va lipo proteinlar-
lipid grupasini tutadi.
