|
Germana Demina-Interyer. Qog’oz, Akvarel
|
| bet | 8/12 | | Sana | 17.05.2024 | | Hajmi | 7,87 Mb. | | #239469 |
Germana Demina-Interyer. Qog’oz, Akvarel
Xona ichini kompozitsiyaning bir komponenti sifatida tasvirlash ham oson emas. U ko‘pincha tasvir etilayotgan voqelikning yordamchi bir foni vazifasini o‘tasada, unga muhim bo‘lak sifatida yondoshilishi kerak. Masalan, interyerni chiziqli perspektiva holati to‘g‘ri topilmas ekan kompozitsiyaning fazoviy o‘lchamlari va ifodaviyligining haqqoniy aks etishi mumkin bo‘lmay qoladi. O‘z navbatida atrof-muhit ham kompozitsiyaning umumiy g‘oyaviy mazmunini belgilovchi unsurlardan biri hisoblanadi.
Yuqorida keltirib o‘tilgan ma’lumotlardan shu narsa ayon bo‘ladiki, demak, interyer, fazo, atrof-muhit va vaqt kompozitsiyasining mazmunli chiqishida muhim rol o‘ynovchi, o‘zaro bir-biri bilan bog‘liq holda tasvirlanadigan zarur kompozitsiyaning faktorlari ekan. Shu sababdan ularning tasviriga katta e’tibor bilan yondashish zarur. Intererda aks ettiriladigan har turli kompozitsiyalarni bajarishdan avval albatta ko‘plab yordamchi eskizlar, qoralama lavha suratlar ishlanishi kerak. Ulardan foydalangan holda kompozitsiyada xonaning qanday qismi tasvir etilishi topiladi. Perspektiva ko‘rinishining qurilishi tahlil etib belgilab olinadi. Bunda albatta rang, fazoviylik holatlari tus, soya-yorug‘lik munosabatlari orqali ifodalanadi. Xayotining so‘ngi yilida Van Gog 850 dan ortiq rangtasvir asarlari va 1000 dan ortiq qoralama va qalamchizgilar ishladi. Boshqa rassomlar singari Van Gog ham tinimsiz o‘z ustida ishladi. Rangtasvir ishlamoqchi bo‘lgan har bir kishi Van Gogga o‘xshab progressiv yutuqlar yo‘lidagi mashaqqatli mehnat samarasiz bo‘lmasligini o‘ziga shior qilib olmog‘i lozim. Akvarel texnikasini o‘rganish yanada qiyinroq hisoblanadi. Buning uchun ijodiy jarayonda zarur texnika, ko‘nikma va malaka, sabr–toqat, juda ko‘plab qoralama va ranglavhalar bajarish kerak bo‘ladi.
Ayniqsa dekorativ ranglavhalarini bajarish mashg‘ulotlarida bunday tezkor ranglavhalar ishlash juda foydali. Insoniyat qadimdan hayvonot olami va tabiat bilan chambarchas bog‘liq holda hayot kechirib keladi. Shuning uchun musavvirlar azaldan tabiat go‘zalliklarini,olamini jonli bo‘yoqlarda tasvirlashga harakat qilganlar. Ana shunday rassomlarni yangilikka intiluvchan navator rassomlar deb ataydilar.
Rassom dunyosi beqiyos, turli–tumandir. Tabiatan plastik shakl va chizgilar, holatlar va ranglar rassomlarga ilhom baxsh etadi va ularning shu janrda turli asarlar yaratishlariga turtki bo‘ladi.
Dekorativ asarni tasvirlash borasida har bir talabaning kerakli bilim va malakaga ega bo‘lishi talab etiladi.
Dekorativ asar yaratishda ranglar shakllar, chiziqlar va dog‘larning o‘yinini o‘rganishda, avvalo, tulumiga qarab turli tomondan tasvirlashni mashq qilish maqsadga muvofiqdir. Buning uchun ularni sinchiklab kuzatish lozim. Keyin tulumlarini tez chizishni mashq qilish orqali rasmni tasvirlashga o‘tiladi. Bu talabadan buyuk rassomlar ijodini kuzatish va taffakur qilish, o‘z ustida ishlash kerakligini ildiradi.
“Dekorativ natyurmort - bu hech qanday hajm va realizmga ega bo‘lmagan tekis natyurmort tasviridir”. Ma’lum bo‘lishicha, dekorativ natyurmort shunday natyurmort bo‘lib, unda hech narsa yo‘q! Ammo, aslida, dekorativ natyurmort - bu tabiatdagi eng qiziqarli narsalarning uyg‘unligi, bu ko‘proq ekspressivlik va emotsionallikka erishish uchun ehtiyotkorlik bilan tanlashdir. Lotin tilidan tarjima qilingan “dekor” so‘zi “bezatish” (“Men bezayapman”) degan ma’noni anglatadi. Demak, dekorativ san’at insonni o‘rab turgan narsalarni chiroyli qiladi. Agar biz obyektlarni hajmdan mahrum qilsak, biz buni biron bir sababga ko‘ra qilamiz, masalan, bezak yoki rangni yaxshiroq ochish uchun yoki natyurmortning ekspressivligini oshiradigan boshqa maqsadlar uchun.
Dekorativ natyurmort yaratish - bu eng xarakterli xususiyatlarni bir vaqtning o‘zida aniqlash, shuningdek, tasvirni dekorativ elementlar bilan faol to‘ldirish bilan obyektlarning shaklini stilizatsiya qilish va umumlashtirish jarayoni. Stilizatsiya
Dekorativ san’atda stilizatsiya butunni ritmik tashkil etish usuli bo‘lib, buning natijasida tasvir ortib borayotgan dekorativlik belgilariga ega bo‘ladi va o‘ziga xos naqsh motivi sifatida qabul qilinadi. Dekorativ natyurmortni yaratishda uslubni katta munosabatlar (shakllar, dog‘lar) bilan boshlash va asta-sekin kichikroq tafsilotlarni (chiziqlar, to‘qimalar va boshqalar) ishlashga o‘tish yaxshiroqdir.
Stilizatsiya bosqichlari:
1-bosqich. Siluet o‘zgarishi
2-bosqich. Siluet va fonni dekorativ detallar (segmentlar) bilan to‘ldirish
3-bosqich. Rang, to‘qimalar, bezaklar
1-bosqich. Siluet o‘zgarishi-Afsuski, ba’zida bu birinchi qadam e’tibordan chetda qoladi. Natijada natyurmort predmetlarining shakli tabiatdan oddiygina ko‘chirilgan va yagona uslubga tushirilmagan go‘zal bezak ishlarini ko‘ramiz. U ham shunday ishlashi mumkin. Biroq, agar siz shaklni shakllantirish va stilizatsiya qilish haqida o‘ylasangiz, dekorativ natyurmort yanada uyg‘un va qiziqarli ko‘rinadi. Ha, muallif bunday ishni ancha ishtiyoq bilan bajaradi, chunki shakllarni o‘zgartirish bilan rassomning tasavvuri faol ravishda o‘rgatiladi. Ijodkor odamlar uchun bu juda qiziqarli va hayajonli jarayon.
Xo‘sh, dizayn va dekorativ kompozitsiyadagi transformatsiya nima? Transformatsiya - obyektning xarakteri va tasvirini saqlab qolgan holda shaklning o‘zgarishi. Uning shakli o‘zgaradi, lekin tasvirning asosiy motivi (ko‘rinishi) saqlanib qolinadi. Dizayn kompozitsiyasiga kelsak, bu erda obyektlar geometrik shakllarning xususiyatlarini oladi, ularning shakli soddalashtiriladi, keraksiz tafsilotlarni yo‘qotadi va aylana, uchburchak va to‘rtburchakdan (obyektning tabiatiga qarab) olingan siluetlarga qisqartiriladi.
Misol tariqasida choynakdan foydalanib, dekorativ va dizayn san’atining o‘zgarishini ko‘rib chiqing.
1-variant - bu obyektning odatdagi real eskizi.
2-variant choynak generatrix asosida o‘zgartirilganda qanday ko‘rinishini ko‘rsatadi. Ishlab chiqaruvchi chiziq, aslida, kontur chizig‘i yoki konstruktiv chiziqdir. Choynakimizning shakli aylanaga asoslangan. Shuning uchun eskiz aylana va undan olingan turli shakllar asosida qurilgan.
3-variantda shaklni o‘zgartirish simmetriya o‘qiga nisbatan ikki yarmining siljishini o‘z ichiga oladi.
4-variant bu erda ikkita motif birlashtirilgan, to‘g‘ri chiziq va aylana, lekin ulardan biri ustunlik qiladi.
5-variant asosan generatrixga asoslangan. Bu yerda choynakning bo‘yni cho‘zilib, “qiyshiq voronka”ga aylanadi.
6-variant ham aylana shakliga asoslangan. Siluet ikki qismga bo‘linadi, ular bir-biridan tekis o‘q bilan emas, balki egri chiziq bilan ajratiladi. Shuningdek, u doira shakliga asoslanadi.
7 -raqamli eskiz dekorativ natyurmortning yakuniy versiyasining asosini tashkil qiladi. Endi bu qora va oqning dastlabki eskizi, ammo kelajakda u to‘liq holatga keltiriladi.
Yuqoridagi oltita eskiz qora va oq rangda maxsus ishlangan bo‘lib, unda tafsilotlar yo‘q, chunki bu dekorativ natyurmort ustida ishlashning birinchi bosqichidir. Ushbu bosqichda rassom 7-variant
shaklni rivojlantiradi, shuning uchun hech narsa siluetdan chalg‘itmasligi kerak. Ikkinchi bosqichda dekorativ siluet yechimi yaratiladi. Ya’ni, obyektning siluetini “to‘ldiradigan” chizma yaratiladi.
2-bosqich. Siluet va fonni dekorativ detallar (segmentlar) bilan to‘ldirish
Taqdim etilgan eskizlarda shaklni kesish modellashtirishdan foydalanilmaydi, obyektlar tekis, bitta siluet bilan yechiladi (garchi yorug‘lik va soya dekorativ natyurmortda ishlatilishi mumkin, lekin shartli va stilize qilingan).
Bu narsalarning shakli ham, dekorativ mazmuni ham oddiy geometrik shakllarga asoslanadi: doira, to‘rtburchak, uchburchak. Bu erda tasvirni yaratish prinsipi ko‘p jihatdan Suprematizm tamoyillariga mos keladi. Ushbu elementlar biz ishning birinchi bosqichida o‘zgartirgan dekorativ natyurmort siluetlarining ichki makonini to‘ldiradi.
Choynak siluetini dekorativ to‘ldirish variantlari
Birinchi variantda choynakning silueti qo‘shimcha ravishda bir nechta qismlarga bo‘linadi, ularning har biri o‘z ohangiga ega. Bularning barchasi aylananing bir xil bo‘laklari, bu erda ular gulbarglar yoki egri chiziqlarga o‘xshaydi.
Choynakning dekorativ yechimining ikkinchi versiyasi bir vaqtning o‘zida ikkita motifni birlashtiradi. Bu doira va uchburchakning naqshidir. Ammo birinchisi ustunlik qiladi. Siluet nafaqat simmetriya o‘qi bo‘ylab, balki hosil qiluvchi chiziq (ya’ni, obyektning konturini tashkil etuvchi chiziq) bo‘ylab ham qismlarga bo‘linadi. Choynakning asosi, bo‘yni va dastasi turli rangdagi chiziqlar bilan bezatilgan. Barcha tafsilotlar ularni qo‘llashning turli xil variantlarini birlashtirib, dastlab olingan motivlarga “sodiqlik” bo‘lib qoladi. Bu ishning yaxlitligining kalitidir.
Uchinchi variant yanada murakkab ko‘rinadi. Biroq, u doira va uchburchak motiviga ham asoslangan. Siluet aylanayotgan chiziqlar bilan to‘ldirilgan.
To‘rtinchi eskizdagi choynak bo‘yinining egri harakati harakat tuyg‘usini yaratadi. Choynak raqsga tushayotganga o‘xshaydi. Choynakning barcha elementlari bir xil doira va uchburchak raqamlaridan olingan, faqat yangi usulda qo‘llaniladi. Katta qoliplar kichikroq bo‘laklar bilan to‘ldiriladi.
Beshinchi eskiz, avvalgi kabi, bo‘laklarga bo‘lingan choynak silueti tasvirlangan. Ammo, bir xil bezak prinsipiga qaramay, bu variant butunlay boshqacha tasvirni tortadi. Bu bir xil yechimlar qanchalik xilmaxil bo‘lishi mumkinligini, rassomning tasavvur doirasi qanchalik cheksiz ekanligini isbotlaydi.
Oltinchi eskizda choynakni ko‘rishingiz mumkin, chunki u aslida dekorativ natyurmortning yakuniy versiyasida paydo bo‘ladi. Bu siluet ichidagi elementlarning nosimmetrik joylashuvi. Keyingi, uchinchi bosqichda bu variant rangga aylanadi va to‘qimalar va bezaklar bilan to‘ldiriladi. Nihoyat endi, siz natyurmortda qanday fon yaratishni ko‘rib chiqishingiz mumkin.
Qanday qilib dekorativ natyurmort fonini yaratish mumkin?
Dekorativ ish tabiatga asoslangan bo‘lsa ham, haqiqiy rasm emas. Shuning uchun, agar bu yerda hajm va bo‘sh joy paydo bo‘lsa, u holda shartli ravishda hal qilinishi kerak. Xuddi shu narsa dekorativ natyurmortning foniga ham tegishli. Bu erda haqiqiy dunyoning biron bir obyektini tasvirlashning hojati yo‘q: stol, pardalar, deraza, v.h. Agar biz ularni shunga qaramay, shartli ravishda, o‘zgartiradigan va umumiy uslubga olib keladigan qilib chizamiz. Dekorativ natyurmortda fon mavhum figuralardan Shunday qilib, bizning dekorativ natyurmortimiz deyarli tayyor. Biz fonni tashkil qildik, obyektlarning siluetlarini o‘zgartirdik va ularning dekorativ yechimini topdik. Endi rang va to‘qimalarni “yoqish” vaqti keladi. Rasmda siz asarning qanchalik o‘zgarganligini ko‘rishingiz mumkin, garchi u hali ham bir xil natyurmort.
Rang sxemasi qarama-qarshi rang kombinatsiyalariga asoslangan: binafshaqizil va sariq, shuningdek, ko‘k-kulrang va oltin sariq. Bu gullardan tashqari, albatta, natyurmortda boshqa ko‘plab gullar mavjud. Lekin yuqoridagi ranglar rangning asosini tashkil qiladi. Siluetlarning ichki bo‘shlig‘i bir joyda bir xilda bo‘yalgan va qayerdadir toshga taqlid qiluvchi teksturalar, donli sirt va boshqalar bilan to‘ldirilgan.
Butun natyurmortning eskiziga qo‘shimcha ravishda, bizda choynakning individual siluetlari uchun dekorativ yechim variantlari ham mavjud.
Ushbu ish oqimi taqdimoti soddalashtirilgan va sxematik. Ushbu soddalashtirish dekorativ natyurmort yaratish tamoyillarini osonroq o‘zlashtirish uchun qilingan. Darhaqiqat, dekorativ kompozitsiyada stilizatsiya usullari juda ko‘p. Ushbu tamoyillarni tushunish uchun shakllarni o‘zgartirishga asoslangan badiiy asarlarni o‘rganish kerak.
Misol tariqasida, yuqoridagi usullarning qanday qo‘llanilishi va boyitilganligi, shuningdek, yangilari qo‘llanilishini kuzatish mumkin bo‘lgan bir nechta asarlarni keltirmoqchiman. Rangtasvir mashg'ulotlarida ranglar bilan ishlashda talabalarni ko'pchilik hollarda qiynab qo'yadigan narsa ranglarning o'zbekcha nomlarini yaxshi bilmaslikdir. Talabalarga rangtasvir mashg'ulotlarini olib borish uchun bo'lajak tasviriy san'at o'qituvchisi rangtasvir asoslarini puxta egallash va rangshunoslik nazariyasini mukammal bilishi shart. Shuning bilan birga realistik rangtasvirning nazariy asoslari ilmini o'zlashtirish va amaliy mashq qilish natijasida savodli rangda ifoda yo'llarini o'rganish mumkin. Bu hol, ayniqsa, natyurmort ishlashda, uning ranglari to'g'risida so'z yuritganda ko'zga yaqqol tashlanadi. Ma'lumki bo'yoqlarning 150 dan ortiq ruscha tuslari mavjud. Ma'lumki tasviriy san'atning barcha turlarida rang muhim rol o'ynaydi. Rang gammasi deganda tasvirlarni ishlash jarayonida qo'llanadigan tus va ranglarning o'zaro muvofiq kelishini tushunamiz. Bu holatni quyidagi jonli misol bilan izohlasak o'rinlidir, masalan, musiqa san'atidagi ovozlar ma'lum notalar yordamida belgilanadi va foydalaniladi. Ular o'z holicha alohida-alohida, bir-biri bilan uyg'unlashtirilmay chalinsa ma'nosiz uzuq-yuluq ovozlardan iborat bo'lib qoladi. Agar ma'lum bandlikda va tartibda uyg'unlashtirib chalinsa yoqimli bo'lib eshitiladi. Ma'noli tasavvurlar zavq berish qudratiga ega bo'ladi. Ular ning sifati ovozlari o'rtasidagi vaqt masofasi, ovozlar yo'g'on -ingichkaligiga ham bog'liq. Rangtasvirlarini shlash jarayonida ham xuddi keltirgan misolimiz kabidir, ya'ni har bir rang va tus ning o'z yorqinligi va to'q- ochligi mavjud.Ularni nechog'lik bir-biri ga mosini topib, o'zaro muvofiq tarzda qo'llasak shunchalik tasvir sifatida aksini beradi, ma'no tashish quvvatiga ega bo'ladi.
|
| |
