Mundarija: kirish texnik qism (adabiy sharh) xom-ashyo tasnifi texnologik qism hisoblash qismi (moddiy balans, issiqlik balansi) xulosa adabiyotlar ro’yxati kirish kirish

Download 0,55 Mb.
bet	3/6
Sana	02.06.2024
Hajmi	0,55 Mb.
	#259455

1 2 3 4 5 6

Bog'liq
f

XOM-ASHYO TASNIFI

XOM-ASHYO TASNIFI

Alkenlar
Alkenlar Alkenlar — tarkibida qoʻshbogʻ boʻlgan toʻyinmagan uglevodorodlar. A.ning juda koʻp molekulalari oʻzaro birikib (polimerlanish reaksiyalariga kirishib), yuqori molekulali birikmalar hosil qiladi. Koʻpgina muhim polimerlar (polietilen, polipropilen, polistirol, poliizopren) shu yoʻl bilan olinadi (qarang Toʻyinmagan uglevodorodlar).
Olefinlar
Olefinlar (frans. defi ant — moy hosil qiluvchi, lot. oleum — moy va facio — qilyapman), alkenlar — toʻyinmagan uglevodorodlarning gomo-logik qatori, umumiy formulasi SpN2p. Zanjiri ochiq boʻlib, bitta qoʻsh boglidir. Atsiklik birikmalarga ki-radi. O.ning eng oddiy vakili etilen SN2=SN2 boʻlganligidan ular etilen uglevodorodlari deb ham ataladi. Etilen va uning yaqin gomologlari (propilen SN2=SN—SN3, butenlar S4N8, amilenlar S5N|0 va boshqalar) koʻpincha alki-lenlar deb yuritiladi. O. Jeneva no menklaturasiga muvofiq tegishli toʻyingan uglevodorodlarning nomiga qarab ataladi, faqat „an“ qoʻshimcha oʻrniga „en“ qoʻllaniladi va zanjirdagi qoʻshbogʻ oʻrni raqamlar bilan koʻrsatiladi. Butendan boshlab O. qatorida struktura izomeriyasi mavjud; bundan tashqari, molekulasida qoʻshbogʻ borligidan O. geometrik izomerlar holida ham boʻlishi mumkin (qarang Izomeriya). O. fizik xossasiga koʻra, toʻyingan uglevodorodlardan kam farq qiladi. Ularning qaynash temperaturasi alkanlarga Karaganda ancha past, zichligi esa bir-muncha yuqori. Kuyi O. (S2N4 dan S4N8 gacha) gaz, keyingilari S]8N36 gacha su-yuklik, undan yuqorisi qattiq moddalardir. Barcha O. rangeiz, suvda de-yarli erimaydi, spirtda oz eriydi, uglevodorod va efirlarda yaxshi eriydi. O.ning qoʻshbogʻiga vodorod, galo-genlar, vodorod-galogenidlar, suv osonlikcha birikadi (bunda moysimon suyuklik hosil boʻladi; O.ning nomi ham shundan olingan). O. oson izomerlanib, polimerlanib va sopolimerlanib qimmatbaho mahsulotlar hosil qiladi (qarang Poliolefinlar, Polipropilen, Polietilen, Poliizobutilen). Yuqori alkillanish qobiliyati O.ning muhim xossasi hisoblanadi (qarang Izooktan). O. sanoatda, asosan, neftni qayta ishlash mahsulotlari va tabiiy gazlardan olinadi. O.ning kimyoviy reaksiyalarga kirishish xususiyati yuqoriligi, arzonligi tufayli ulardan neft-kimyoviy sin-tezda plastmassalar, sintetik kauchuklar, kimyoviy tolalar va boshqa muhim sanoat mahsulotlari olishda foydalaniladi
Alkadiyenlar — tarkibida ikki qoʻshbogʻ boʻlgan toʻyinmagan uglevodorodlar oʻta tez polimerlanish xususiyatiga ega. Eng oddiy vakili — divinil (qarang Diyen uglevodorodlar) Qoʻsh bogʻlarning joylashishiga qarab alkadiyenlar quyidagi uch turga boʻlinadi: 1. Kumulyatsiyalangan yoki tutashgan diyenlar. Bu tor diyenlarda ikkala qoʻsh bogʻ ham bitta uglerod aioraiga birikkan boʻladi. Ularning birinchi vakili CH2=C=CH2 alien deb atalgani uchun, koʻpincha, kumulyatsi yalangan diyenlar alien uglevodorodlar deb ham ataladi. 2. Konyugirlangan diyenlar yoki oralatma qoʻsh bogʻli diyenlar. Bu tupr diyenlarda ikkita qoʻsh bogʻ orasida bitta oddiy bogʻ joylashgan boʻladi. Masalan, CH2=CH~CH=CH2 divinil. 3. Ajratilgan qo 'sh bogʻli diyenlar. Bu tur diyenlarda ikkita qoʻsh bogʻ ikki va undan ortiq oddiy bogʻ bilan ajratilgan boʻladi: I I >C = C-(CH2)n-C = C < Nomenklaturaasi. Xalqaro oʻrinbosarli nimenklatura bilan atalganda diyenlar toʻyingan uglevodorodlarning hosilasi deb qaraladi, qoʻsh bogʻlarning oʻrni qoʻsh bogʻ tutgan uglerod atomining raqami bilan koʻrsatiladi va alkanlarning nomi oxiridagi -я oʻrniga -diyen soʻzi qoʻshib oʻqiladi. Baʻzan diyenlar tarixiy nomenklatura bilan ataladi. Quyida baʻzi diyenlarning tarixiy, ratsional va xalqaro oʻrinbosarli nomenklaturalar boʻyicha atalishi keltirilgan: Tarixiy Ratsional Xalqaro oʻrin nomen- nomenkla- bosarli nomen klatura tura klatura H2C=C=CH2 alien 1,2-propadiyen H2C==CH—CH=CH, eritren divinil 1,3 butadiyen H2C=CH-CH2-CH2-CH=CH2 diallin 1,5-geksadiyen Diyen uglevodorodlarning fizikaviy va kimyoviy xossalari. Diyen uglevodorodlarning fizikaviy xossalari 13 jadvalda keltirilgan. Kumulyatsiyalangan va ajratilgan diyenJar kimyoviy xossalari jihatidan dlkcnlaiga yaqin. Ular biriktirish reaksiyalariga alkenlarkabi oson kirishadilar. Masalan: Br • H2 =C = CH2 + Br2 CH2 — S = CH2 +Br2 "CH2 — C-CH2

Download 0,55 Mb.

1 2 3 4 5 6

Download 0,55 Mb.