21
Foydali qazilma zarrachalari noto‘g’ri shaklga ega
va ularning yirikligi bir
nechta o‘lchamlar bilan ifodalanishi mumkin. Amaliy maqsadlar uchun zarrachani
bitta o‘lcham, ya’ni diametr orqali xarakterlash maqsadga muvofiq.
Shakli shar yoki kubga yaqin zarrachaning diametrini aniqlash uchun ularni bir xil
yo‘nalishda o‘lchash kifoya. Bunday zarrachalarning diametrini aniqlash uchun
quyidagi formulalarning biridan foydalaniladi:
d = v (1)
d = v
2
(2)
d = v
3
(3)
bu yerda v- zarrachaning bir yo‘nalishdagi o‘lchami
(1) - formula sharga yaqin shakldagi, (2) va (3)
formulalar esa kubga yaqin
shakldagi zarrachalarning diametrini aniqlashda ishlatiladi.
Parallelopiped yoki plastinka shaklidagi zarrachaning diametrini aniqlash uchun
ularni ikki yoki uch o‘zaro perpendikulyar yo‘nalishda o‘lchash kerak.
Hisoblashda quyidagi formulalardan foydalaniladi:
d = (a + v)/2 (4)
d =
ав
(5)
d = (a + v+ c)/3 (6)
d =
авс
(7)
(4) va (5) formulalar kvadrat kesimli parallelopiped yoki plastinka shaklidagi
zarrachalarning
diametrini, (6) va (7) formulalar esa uchta o‘zaro perpendikulyar
yo‘nalishdagi o‘lchamga ega zarrachalarning diametrini aniqlashda ishlatiladi.
Amalda ko‘pincha aralashmadagi zarrachalarning o‘rtacha diametrini aniqlashga
to‘g’ri keladi. Buning uchun quyidagi formulalardan foydalaniladi:
d
o‘r
= (d
1
+d
2
)/2 (8)
d
o‘r
=
2
1
d
d
(9)
bu yerda : d
1
va d
2
- aralashmadagi eng katta va
eng kichik zarrachalarning
diametri, mm.
