KIRISH
Zamonaviy ishlab chiqarish bu - axborotlashtirilgan boshqarish
tizimlari va kommunikatsiya, moliya - iqtisodiyot va marketing
xizmatlari, ilmiy texnologik hamda
loyihalash markazlarining
kimyo-texnologik bosqichlar majmuidir. Raqamli texnika va
ma'lumot qayta ishlash usuilarining intensiv rivojlanishi natijasida
kimyoviy, neft-kimyoviy hamda ulaming ichki komplekslaridagi
axborotlashtirilgan boshqarish tizimlari va axborot uzatish jarayo-
ninng funksionallik ahamiyati tobora oshib bormoqda. Kimyo-
texnologik jarayonlarning (KTJ) analizi
va sintezi masalalarini
yechishda, shuningdek, bu jarayonlardagi boshqarish tizimlarini
qurish masalalarida matematik modellashtirish usullarini qoTlash
maqsadga muvofiqdir.
Matematik modellashtirish optimal boshqarish parametrlarini
aniqlashda samarali qurol hisoblanadi, ayniqsa,
fizikaviy va kimyo-
viy jarayoniarning qonuniyatlari yetarlicha o‘rganilgan holatlarida.
Shundan kelib chiqqan holatda tashqi ta'sirlaming keng diapazonida
obyektning matematik modelini hisobi orqali boshqarish parametr-
larini aniqlash amalga oshiriladi. Matematik modellami ishlab
chiqish usullari orasida quyidagilarni ajratish mumkin:
- analitik - bu usul asosida substansiyani saqlashning funda-
mental qonunlari yotadi:
- eksperemental va eksperemental-analitik - bu usul asosida
o ‘rganilayotgan obyektning kirish va chiqish holatlari haqidagi
eksperemental maTumotlami statistik qayta ishlash yotadi.
Matematik modellashtirish usullarining
rivojlanishi apparatda
yuz beradigan texnologik jarayonlami tadqiq qilish metodolo-
giyasini o‘zgartirish imkonini yaratdi, bu esa butun ishlab chiqarish
va apparatlaming ierarxik strukturalari, sathlari orqali hodisalaming
sabab - oqibat aloqalarini ochishda o‘z ifodasini topadi.
Texnologik
jarayon, unda yuz beruvchi fizik - kimyoviy hodisalami baholash-
dan boshlab, alohida sathlar orasidagi o‘zaro ta’sirlami hisobga olib,
integral baholashlargacha tahlil qilinadi. Bu tarzda olingan tavsif
3
www.ziyouz.com kutubxonasi
jarayonning eng umumiy belgilarini xarakterlab, jarayonning
matematik modeli sifatida ko‘rilishi mumkin.
Texnologik qurilmalar quvvatlarining ahamiyatli darajada
o ‘sishi tashqi va ichki energiya resurslaridan
optimal foydalanish
bilan bog‘liq qator masalalarning yuzaga kelishini belgilaydi. Shu-
ning uchun ham amaldagi jihozlarni takomillashtirish va yangilarini
loyihalashda asosiy e'tibor texnologik va konstruktiv parametrlami
hisoblashning aniq usullarini ishlab chiqishga qaratiladi. Ko'rsa-
tilgan masalani yechimi matematik modellashtirish usullarini
takomillashtirish va ularni tadqiqot amaliyoti va loyihalash ishlariga
tatbiq etish asosida yotadi.
Matematik modellashtirish usuli jarayon tadqiqotining asosiy
qismini, qimmat turuvchi va ko‘p hollarda
amalga oshirish qiyin
bo‘lgan tajribalarsiz uning matematik modelida amalga oshirishga
imkon beradi. Texnologik qurilmalar quvvatlarining ahamiyatli
darajada o‘sishi tashqi va ichki energiya resurslaridan optimal
foydalanish bilan bog‘liq qator masalalarning yuzaga kelishini
belgilaydi. Shuning uchun ham amaldagi jihozlarni takomillashtirish
va yangilarini loyihalashda asosiy e’tibor texnologik va
konstruktiv
parametrlami hisoblashning aniq usullarini ishlab chiqishga
qaratiladi.
Matematik tavsif tuzish ko‘nikmalariga ega boTish va KTJIar-
ning modellarini bilish texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish
bo‘yicha mutaxassis, muhandis hamda operatorlarga samarali va
foydali boTishi mumkin.
Mualliflar.
4
www.ziyouz.com kutubxonasi
