Namangan Institute of Engineering and Technology
nammti.uz
10.25.2023
Pg.381
Bugungi kunda qo‘llanilayotgan boshqarish tizimlarida aniqlangan sozlash parametrlarida,
texnologik jarayonlarni boshqarish tizimlarida yuqori sifatga ega bo‘lgan, gohida esa barqaror
boshqarishni ta’minlash imkoniyati yo‘q. Bunda boshqarish tizimini ishlab chiqishda noravshan-
mantiqiy yondoshuvdan foydalanish samarali natija beradi. Noravshan-mantiqiy boshqarish
tizimlari zamonaviy boshqarish nazariyasining tezkor rivojlanayotgan sohalaridan biri bo‘lib, u
zamonaviy avtomatik boshqarishning turli ob’yektlarida, jumladan issiqlik energetikasi ob’yektlarini
boshqarishda yanada murakkab va mukammal muammolarini hal qilish imkonini beradi. Bunda,
boshqarish tizimining noravshan-mantiqiy modellarini yaratish va uning parametrlarini
adaptatsiyalash asosiy muammolardan biridir. IESlarda ishlatiladigan qozonning texnologik
parametrlarini boshqarish jarayonining taklif etilayotgan noravshan-mantiqiy avtomatik boshqarish
tizimining strukturaviy sxemasi 1-rasmda keltirilgan. Bu tizim quyidagi funksional bloklardan iborat
bo‘ladi:
1-rasm. Qozonning texnologik parametrlarini noravshan-mantiqiy avtomatik boshqarish
tizimining strukturaviy sxemasi
NO‘B.-noravshan-mantiqiy adaptiv tizimda neyron to‘rni o‘qitish bloki;
NO‘B. ADAPT.- neyron to‘r adaptatsiyasi bloki (ushbu blokda neyron to‘rni o‘qitish na’munalari
yaratiladi, tizimning amalga oshiradigan sozlash parametrlari hisoblanadi);
SNT ADAPT.- rostlagichning sozlash parametrlarini ob’yekt modeli parametrlari bilan
funksional bog‘liqligini amalga oshiradigan sun’iy neyron to‘r ko‘rinishidagi model.
Boshqarish ob’yekti hisoblangan qozonning umumiy holda matematik modelini holat
tenglamasi shaklida quyidagicha tasvirlanadi. Bunda qozonning noravshan holat tenglamasi
quyidagicha ko‘rinishda ifodalanadi:
u,
B
x
A
dt
x
d
,
x
C
y
,
(1)
noravshan boshlang‘ich shartlar berilgan bo‘lsin:
1
1
0
D
x
,
n
n
D
x
D
x
0
,...,
0
2
2
,
(2)
bu yerda
,
– noravshan to‘plamlar;
u
–boshqarish tizimidagi kirish va chiqish signallari;
n
i
x
x
x
x
x
,...,
,...,
,
2
1
-sodir
bo‘ladigan
jarayonning
holat
vektori;
;
,...,
2
,
1
n
i
l
i
y
y
y
y
y
,...,
,...,
,
2
1
– boshqarish parametrlari vektori;
;
,...,
2
,
1
l
i
s
S
–qozondagi holat
bo‘yicha o‘zgaruvchi parametrlarning noravshan-mantiqiy holati va
S–holat tenglamasi uchun vazn
koeffisiyentini aniqlaydi.
l
n
l
n
n
n
n
n
n
C
C
C
C
C
B
B
B
A
A
A
A
A
1
1
1
1
1
1
1
1
1
,
,
y(t)
k
p
,T
u
,T
д
ℇ
(t)
k
0
,T
0
,τ
0
λ(t)
µ(t) x(t)
u(t)
