|
Namangan muxandislik-texnologiya instituti
|
| bet | 38/104 | | Sana | 17.02.2024 | | Hajmi | 13,19 Mb. | | #158020 |
Bog'liq JIXOZ majmua oxirgi variyantiQaytarish uchun savollar
Presslar konstruksiyasi jixatidan va xarakatlanuvchi stolning orqaga qaytishi usuliga kura sinflanishi ?
Yuqorigi qaytarish silindrli presslarni afzalligi va kamchiliklari ?
Pressnish asosiy silindiridagi shtok to’g'risida ma’lumot bering ?
Presslarda amalga oshirilgan, plastiklarni qayta ishlash soxalarini keltiring ?
Yarimavtomat pressning gidravlik tizimini ishlashini tushuptiring ?
Pressnpng gidravlik tizimida bosim yul quyiladigan darajadan ortib ketmasligi uchun kanday extietlovchi mexanizm ishga tushadi ?
13–MA’RUZA
MAVZU: EKSTRUZION MASHINALAR VA QURILMALAR
Reja:
Ekstruziya haqida tushunchalar.
Chervyak zonalari.
Ekstruziyalash usuli bilan plyonka olish texnologiyasi.
Trubalar olish texnologiyasi.
Termoplastik polimerlarni har xil profilga ega bo’lgan teshiklar orqali uzluksiz siqib chiqarish va uni sovutish ekstruziyalash deb ataladi. Bu usul bilan trubalar, pardalar, list, plyonka, shlanglar, kabel simlarini ustini polimerlar bilan qoplash va har turli uzunasiga o’lchanadigan buyumlar olinadi.
Ekstruziya jarayoni ekstruder deb ataluvchi mashinalarda amalga oshiriladi. Ekstrudorlar har xil bo’ladi: bir chervyakli, ikki chervyakli, diskli va kombinirlangan.
Ekstrudor asosan quyidagi qismdan iborat: stanina unda isitiladigan tsilindr joylashtiriladi; tsilindr ichki qismida bir yoki ikki chervyak o’rnatiladi; chervyaklar elektr dvigatel bilan (aylanish uchun) bog’langan; silindrda isitish va sovutish sistemasi mavjud.
Shakllash uchun maxsus forma qo’llaniladi. Masalan, truba olish uchun mundshtuk va dorndan iborat profil beradigan qo’shimcha uskuna yasatiladi.
Ekstruziyalash uchun material granula holatda mashina bunkeri orqali isitiladigan silindrga tushadi. U yerdan oquvchan holga o’tgan issiq material aylanib turuvchi shnek vositasi orqali oldinga surilib, mashinani bosh qismiga o’rnatilgan forma orqali siqib chiqariladi.
Demak, ekstruderni vazifasi polimerni silindr bo’ylab siljishini, uning yumshashini va gomogenlashishga o’tishni ta’minlashdir; undan tashqari silindr ichida gidrostatik bosim paydo qilish, chunki polimer oqishi va uning kallak orqali shaklga aylanishi shu bosim tufayli amalga oshiriladi.
Isitiladigan silindr (chervyak singari) shartli ravishda uch zonaga bo’linadi:
1 zona — granulaning silindrga tushishi va uni oldinga siljishi va zichlanishi (uplotnenie).
2 zona – siqish zonasi, bu zonada polimer sekin-asta issiqlik tahsirida yumshaydi va plastikalanadi. Bu berilayotgan issiqlik va materialning ichki ishqalanishi natijasida hosil bo’ladigan issiqlik tufayli amalga oshiriladi.
Polimerlarni suyuqlanishida uning hajmi kamayadi, shu tufayli bu zonada chervyak kanalining chuqurligi kamayib borishi rejalashtirilgan.
Oxirgi 3 zona — dozirovanie nomi bilan ataladi. Bunda butun chervyak vint kanali bo’ylab suyuqlangan polimer bilan qoplangan va suyuqlanma qolipga siqib chiqarib beriladi.
1 zona uzunligi odatda tsilindrga tushaetgan granul joyidan boshlab to granulni suyuqlangan qatlami tsilindr devorida yoki shnekda hosil bo’lganicha uzunlik qabul qilingan.
2 zona – suyuqlanish zonasi - suyuqlanish boshlangandan to butunlay granulni suyuqlangan holatga kelguncha shnek masofasi qabul qilingan.
3 zona – dozirovanie, bu zonada butunlay suyuqlangan, harorat bir tekis taqsimlangan va suyuk polimer bir xil hossaga ega bo’lishini tahminlash zonasidir va suyuqlanma siqib chiqarishga tayyor.
Chervyakning zonalarga bo’linishi
Chervyakni vint kanalida (3 zonada) to’rt oqimini kuzatish mumkin:
1. To’g’ri, majburiy oqim bu kallak tomon yo’nalgan bo’ladi.
2. Teskari oqim — to’g’ri oqimni kamayishi; bunga sabab kallakning va tsilindr devorining qarshiligidir.
3. TSirkulatsion oqim — vintli kanal o’qiga perpendikulyar ravishda yo’nalgan oqim bo’ladi.
4. «Utechka» oqimi - chervyak va tsilindrni ichki sathidan hosil bo’lgan oraliqda sodir bo’ladi va u granula tushayotgan bunker tomon yo’nalgan bo’ladi.
Ekstrudorning unumdorligi to’g’ri va teskari oqimdan kelib chiqadi. TSirkulatsion oqim odatda ekstruder unumdorligiga deyarli ta’sir etmaydi. «Utechka» oqimi qiymati juda kam bo’lgani uchun u hisobga olinmaydi.
Chervyak zonalarning uzunligi va ularning bir-biriga nisbati qayta ishlanaetgan polimer hossasiga,tuzilishiga bog’liqdir.
Masalan, amalda termoplastlar qayta ishlanayotganda (ular keng diapazonli haroratda suyuqlanadi) chervyakning siqish zonasi uzunrok bo’lishi kerak. Kristall polimer uchun aksincha, siqish zonasi qisqarok bo’ladi (odatda zona uzunligi tsilindrning diametriga teng bo’ladi).
Termik turg’un bo’lmagan termoplastlarni (PVX) qayta ishlashda siqish zonasiz jarayon olib boriladi. Buning uchun maxsus chervyaklar qo’llaniladi, ularda kanal chuqurligi kamayib boradi. Buning natijasida PVXni parchalanishi keskin kamaytirib yuboriladi (yana shuni ehtiborga olish kerakki, siqish zonasida issiqlik ajralib chiqadi).
Silindr ichida materialni oqishiga ishqalanish koeffitsenti katta tahsir ko’rsatadi. Shuning uchun chervyak yuzasi va material o’rtasidagi ishqalanish koeffitsenti tsilindr yuzasi bilan material o’rtasidagi ishqalanish koeffitsentidan kam bo’lishi kerak. Agarda bunga rioya qilinmasa, unda suyuqlangan polimer chervyak bilan aylanib ketadi va oldinga siljish bo’lmaydi. Chervyakka bo’lgan ishqalanish koeffitsentini kamaytirish uchun chervyak ichidan (o’qi orqali) sovuq suv yuboriladi. Buni quyidagi rasmdan ko’rish mumkin:
Masalan, polietilendan buyum olish jarayonida bu farq 30-400S ni tashkil etadi. Lekin shnekning harorati past bo’lsa, granulaning suyuqlanishi qiyinlashadi (qovushqoqligi oshadi), gomogen massa hosil bo’lishi qiyinlashadi. Natijada mashina unumdorligi pasayadi (Q) va nisbiy «moo’nostg’» (udelg’naya moo’nostg’) (N) ortadi. Buni quyidagi rasmdan ko’rish mumkin:
Suyuqlanmani tsilindr ichida aralashtirish jarayonida mexanik energiyaning bir qismi issiqlik energiyasiga aylanadi. Issiqlik ajralishi chervyakning aylanish soni oshishi bilan oshib boradi. Bu ajralgan issiqlik qiymati kupaygan sari ayrim paytlarda tashqaridan isitishga xojat bo’lmay qoladi.
Ekstrudorning ishlashiga granulaning formasi va o’lchami katta tahsir ko’rsatadi. Agarda granula katta o’lchamga ega bo’lsa, unda suyuqlanma ichida havo qolishi mumkin. Bu olingan buyumda pufak (vzdutiya) hosil bo’lishiga olib keladi.
Xuddi shunga o’xshash buyum sifatiga suyuqlanmaga tahsir qilayotgan kuchlanish (napryajenie) va deformatsiya tezligi tahsir ko’rsatadi. Agar kuchlanish ko’payib ketsa (normadan yuqori), unda buyum sirtida notekislik, qalinlanish (utolo’enie) va boshqa sifatga salbiy tahsir qiluvchi ko’rsatkichlar paydo bo’ladi.
Odatda tsilindr harorati shnek haroratidan yuqori bo’ladi. SHu sababli oldin suyuqlanayotgan polimer plyonkasi tsilindr devorida paydo bo’ladi. Suyuqlangan materialni harakati tsilindr yuzasida va granulani esa shnek atrofida siljishi tufayli yuzaga keladi. Granulaning suyuqlanishi tufayli uning hajmi kamayadi, shuning uchun suyuqlanish zonasida shnekning chuqurligi kamayib boradi, buning hisobiga asta-sekin siqish va zichlanish sodir bo’ladi. Qanchalik oldin suyuqlanish tamom bo’lsa, shunchalik suyuqlanma aralashishi yaxshilanadi va u bir tekis bo’ladi.
Dozalash zonasida suyuqlanma harakati qovushqoq-oquvchanlik (vyazkogo techeniya) orqali bo’ladi. Bunga shnekni aylanishi tsilindr devoriga yopishgan polimerning katta tahsiri bor.
Ekstruziya texnologik jarayonlari konkret texnologik jarayonga qarab hisoblanadi. Masalan, kristallanish va buyumni mahlum kristallik darajasiga ega bo’lishi uchun suyuqlanmani sovutish tezligi va nostatsionar issiqlik o’tkazuvchanligiga qarab ekstrudatni chiqarish tezligi va ekstruderning ishlab chiqarish hajmi aniqlanadi.
Amorf polimerlardan buyum olishda ekstruziya tezligi orientatsiya darajasiga qarab aniqlanadi. Unda ekstrudentda notekislik hosil bo’lishini (elasticheskaya turbulennostg’) ehtiborga olish zarur.
Statsionar holatda quyidagi tenglikka rioya qilish zarur :
|
| |
