18
𝐹
𝑇
−𝑅
𝑥
𝑚
= 𝑎
𝑥
;
(14)
𝐹
𝑚
−𝑅
𝑦
𝑚
= 𝑎
𝑦
;
𝐹
𝑎
+𝑃
𝑜
−𝐺−𝑅
𝑧
𝑚
= 𝑎
𝑧
.
(14) tenglamadan absolyut tezlashishni topamiz:
𝑎 =
1
𝑚
√(𝐹
𝑇
− 𝑅
𝑥
)
2
+ (𝐹
𝑚
− 𝑅
𝑦
)
2
+ (𝐹
𝑎
+ 𝑅
0
− 𝐺 − 𝑅
𝑧
)
2
(15)
bu yerda
𝑅
𝑥
, 𝑅
𝑦
, 𝑅
𝑧
– shlam zarrachalariga ta’sir etuvchi qarshiliklar,
𝑅
𝑥
= 𝑣
𝑥
∙ 𝑡
1
;
𝑅
𝑦
= 𝑣
𝑦
∙ 𝑡
2
;
𝑅
𝑧
= 𝑣
𝑧
∙ 𝑡
3
.
16-ifoda o‘zaro ta’sir etuvchi kuchlarni hisobga olmaydi,
ular faqat oqim
harakatlanganda yuzaga keladi. Shlamga ta’sir etuvchi inersiya kuchini quyidagi
formula orqali ifodalaymiz:
𝐹
𝐼
⃗⃗⃗ = 𝑚 ∙ 𝑎
;
𝐹
𝐼
= 𝑚 ∙
1
𝑚
√(𝐹
𝑇
− 𝑅
𝑥
)
2
+ (𝐹
𝑚
− 𝑅
𝑦
)
2
+ (𝐹
𝑎
+ 𝑅
0
− 𝐺 − 𝑅
𝑧
)
2
=
=
√(𝐹
𝑇
− 𝑅
𝑥
)
2
+ (𝐹
𝑚
− 𝑅
𝑦
)
2
+ (𝐹
𝑎
+ 𝑅
0
− 𝐺 − 𝑅
𝑧
)
2
.
(16)
Ta’sir etuvchi umumiy kuch o‘zgaruvchan yo‘nalish va qiymatga ega
bo‘lganligi sababli, shlam zarrachasiga ta’sir etuvchi shunday kuch kerakki, u zarrani
skavajina tubidan yer yuzasiga yo‘naltiruvchi bo‘lishi lozim. Shunda ushbu
yo‘naltirish burchagining qiymatini quyidagi ifoda orqali topishimiz mumkin:
𝑡𝑔𝛾 =
ℎ
2𝜋𝑟
=
𝐴
2𝜋𝐹
𝐼
√
𝑣𝑚
2 −𝑣
𝑎𝑦𝑙
2
𝐶𝑜𝑠2𝜃∙𝜔2∙(𝐶𝑜𝑠2𝜑+𝑆𝑖𝑛2𝜑)
=
=
𝑁
𝑑𝑣
2𝜋𝑡√
(𝑣𝑚
2 −𝑣
𝑎𝑦𝑙
2
)[(𝐹𝑇−𝑅𝑥)2+(𝐹𝑚−𝑅𝑦)2+(𝐹𝑎+𝑅0−𝐺−𝑅𝑧)2]
𝐶𝑜𝑠2𝜃∙𝜔2
=
=
𝑁
𝑑𝑣
∙𝐶𝑜𝑠𝜃∙𝜔
2𝜋𝑡√(𝑣
𝑚
2
−𝑣
𝑎𝑦𝑙
2
)[(𝐹
𝑇
−𝑅
𝑥
)
2
+(𝐹
𝑚
−𝑅
𝑦
)
2
+(𝐹
𝑎
+𝑅
0
−𝐺−𝑅
𝑧
)
2
]
,
(17)
bu yerda
𝐴
– skvajina zaboyidan shlam zarrachasini yer yuzasiga ko‘tarish
uchun
bajarilaydigan ish, Dj;
𝑁
𝑑𝑣
– A ishini bajarish uchun burg‘ilash uskunasining
aylantirgichining dvigatel quvvati, kVt.
Ishlb chiqilgan ushbu matematik model shuni ko‘rsatadiki, skvajina tubidan
ajratilgan shlam zarrasini yuqoriga yo‘naltirish uchun unga ma’lum tashqi kuch ta’sir
etishi lozim. Ushbu vazifani tozalovchi suyuqlikning uyurmali harakatini yuzaga
keltirish
orqali echish mumkin, ushbu maqsadda burg‘ilash snaryadini
takomillashtirish lozim. 17-ifoda shlam zarrachasini yuqoriga yo‘naltiruvchi
burchakning ratsional qiymatini aniqlash imkonini beradi.
Skvajina tubini shlamdan samarali tozalash va shlamli rejimning salbiy ta’sirini
kamaytirish maqsadida tog‘ jinsini pachalovchi asbobning konstruksiyasi
19
takomillashtirildi. Bunda uch sharoshkali dolotoning panja qismi vintli chiziq bo‘ylab
egiltirilgan, bu uyurmali kuchni paydo qilib, doloto aylanish vaqtida shlamli suyuqlikni
yuqoriga ko‘taradi. Shuningdek, shlam zarralarini doloto ostidan skvajina devorlariga
maksimal yo‘naltirib, shlamning oqishini ta’minlaydi. Takomillashtirilgan uch
sharoshkali dolotoning umumiy ko‘rinishi 8-rasmda keltirilgan.
Shuningdek, burg‘ilash kolonnasida shlamning yopishib
qolishi va salniklarni
paydo bo‘lishining oldini olish va yuvuvchi suyuqlikning gidravlik qarshiligini
pasaytirish uchun doloto ustidan o‘rnatiladigan oqimni uyurmali harakatlantirgichni
konstruksiyasi ishlab chiqilgan. Takomillashtirilgan uch sharoshkali doloto va zaboyda
uyurmali oqim hosil qilgichli burg‘ilash snaryadining umumiy ko‘rinishi 9-rasmda
keltirilgan.
1 – doloto;
2 – burg‘ilash
quvuri;
3 – uyurma
hosil qilgich
