110
qismlar yoki mahsulotning bo’laklarini ishlab chiqarishga ixtisoslashgan zamonaviy
korxonalar tashkil etilgan.
Korxonalarning texnologik ixtisoslashuviga mashinasozlik zavodlari uchun
tayyor qismlar ishlab chiqaruvchi, quyuvchi va temirchi-presslovchi zavodlar,
to’qimachilik fabrikalari uchun ip-yigiruv fabrikalari misol bo’la oladi.
Ixtisoslashgan darajsining asosiy ko’rsatkichlari:
ixtisoslashgan korxonalarning ishlab chiqargan
mahsulotini shu mahsulot
turining umumiy hajmidagi salmog’i. Korxonalarning ixtisoslashish darajasining
muhim ko’rsatkichlaridan yana biri-bu ishlab chiqaradigan, texnologik jihatdan
o’xshash bo’lgan assotimentida buyumlarning gruppalari, turlaridir. Korxona ishlab
chiqaradigan mahsulotlarning turlari qancha kam bo’lsa,
uning ixtisoslashuv
darajasi shuncha yuqori bo’ladi. Korxona tarkibidagi ixtisoslashuvni ta’riflash
uchun quyidagi ko’rsatkichlardan foydalanish mumkin;
Dastgohlarning ilg’or turlarini maxsus, avtomatik va boshqa ushbu korxona
yoki sex dastgohlarining umumiy miqdoridagi salmog’i.
Potok liniyalarida o’rnatilgan dastgohlarning salmog’i. Masalan, potok
usulida ishlab chiqarishda band bo’lgan metall qirquvchi dastgohlarning hamma
asbobuskunalarga nisbati(%).
Korxona ishlab chiqaradigan turli mahsulotlarda yoki bir shaklga keltirilgan
detallar va qismlarning salmog’i.
Korxonalarni ixtisoslashuvini xarakterlovchi ko’rsatkichlar:
Ixtisoslash korxonalarning yillik mahsulotdiga ulushi;
Хodimlarning o’rtacha yillik soni;
Asosiy fondlarni o’rtacha
yillik qiymati;
Ixtisoslashuv darajasi;
Ixtisoslashuvning yillik samarasi.
Korxonalarning kooperatsiyalashuvi - bu malum bir mahsulotlarni ishlab
chiqarishda
bir
necha
korxonalarning
hamkorlikda
ishtirok
etishi.
Kooperatsiyalashuv
tarmoq-territorial
tamoyilda
amalga
oshiriladi.
111
Kooperativlashtirish korxonalarning qaysi tarmoqqa taaluqliligi nuqtai nazardan
tarmoq va tarmoqlararo ishlab chiqarish kooperatsiyasi shakllangan.
Sanoatda
ixtisoslashishning
shakllangan
turlariga
muvofiq
kooperativlashtirishning quyidagi turlari mavjud:
