247
yaxshilashi lozim. Jamoa a’zolari orasidagi nizolarning ko’pchiligi ishlab
chiqarishning qoniqarsiz tashkil qilinganligi, rahbarlarning ish sharoitida o’ziga
bo’ysinuvchi jamoa a’zolarining ruhiy holatlarini
hisobga olmaganligi, zarur ish
sharoitining yaratilmaganligi va boshqa sabablar natijasida vujudga keladi.
Ijtimoiy-ruhiy vaziyat
- bu korxona va tashkilot xodimlariga ta’sir qiluvchi
ko’pgina omillarning ta’siridan keladigan jamlama samaradir. U mehnat qilish
jarayonida, xodimlarning muomalasida, ularning shaxslararo va guruhiy aloqalarida
o’z ifodasini topadi. Bu munosabatlarning normal vaziyati har bir xodimga o’zini
jamoaning bir zarrasi deb his qilish imkonini beradi, uning ishga bo’lgan qiziqishini
va zarur ruhiy kayfiyatini ta’minlaydi, yutuqlar va yo’l qo’yilgan
kamchiliklarga
adolatli baho berishga undaydi.
Jamoaning ijtimoiy-ruhiy vaziyati uchta asosiy tarkibiy qismdan iboratdir:
xodimlarning jamoaga ruhan mos kelishi, ularning ijtimoiy intilishlari va ahloqiy
tarbiyalanganligidir. Bu tarkibiy qismlar insoniy muomalaning eng nozik torlariga,
aql-idrok, iroda va his-tuyg’ularga taalluqli bo’ladi, ko’p jihatdan shaxsning foydali
ishiga, ijodiy faoliyatiga, boshqalar bilan hamkorlik qilishi
va jipsligiga yordam
beradi. Ijtimoiy-ruhiy vaziyat xodimlarning birgalikda mehnat qilishi va bir-
birlariga munosabatini ifodalab, birinchi o’ringa shunday sabablarni,
chunonchi,
moddiy rag’batlantirish va iqtisodiy foyda kabi omillarni qo’yadi, va natijada,
xodimni rag’batlantiradi, unda kuch-quvvatning ortishini yoki pasayishini,
mehnatga g’ayratini yoki unga qiziqmaslikni, ishdan
manfaatdorligini yoki
befarqligini ifodalaydi.
Demokratlashtirish, oshkoraliq hamda bozor iqtisodiyoti sharoitida barcha
eski uslublarga chek qo’yildi. Hozirgi sharoitda rahbar faqat o’z sohasini yaxshi
bilibgina qolmay, balki yaxshi tashkilotchi, psixolog, tarbiyachi va ijtimoiy yetakchi
bo’lmog’i lozim. Buning uchun har bir rahbar xodim: sotsiologiya,
psixologiya,
pedagogika fanlarini mustaqil egallashi lozim. Buni hayotimizdagi jiddiy
o’zgarishlar, inson omilining faollashuvi, jamoalarning o’z-o’zini boshqarish
sharoitida ular bilan ishlashni taqozo etadi. Jamoaga a’zo bo’lgan har bir
shaxsning
qalbiga yo’l topa bilishi rahbarning ish faoliyatida muhim ahamiyatga egadir.
248
Rahbar, ayrim xarakteri og’ir, ishchilar bilan alohida ishlashi va ularga
boshqacha yondoshishi, ya’ni ish natijasini yomon baholashga shoshmasligi va shu
asosda ularga xayfsan e’lon qilishi yoki jazolashi noto’g’ridir. Yaponiya ilmiy
maktabida shunday deyiladiki, samarali mehnatni amalga oshirish uchun ishchilarni
koyish o’rniga ularni ikki barovar maqtashi lozim. Insonlarni shaxsiy qiziqishini
hisobga olishi rahbar va tashkilotchining samarali faoliyat
olib borishining sharti
hisoblanadi.
Zamonaviy ishlab chiqarishda rahbarning murakkab vazifasi, ya’ni davlat,
jamoa va shaxsning qiziqishlarini birlashtirishni bilishi lozim. Bundan tashqari u
ishlab chiqarish samaradorligini oshirish uchun moddiy va ma’naviy
rag’batlantirishni to’g’ri yo’lga qo’yishi lozim.
Sex rahbarlari, ustalar ishchilarning qiziqishlarini
tushunib yetishishlari,
ularda bo’lib turadigan muammolarni o’rtoqlarcha hal qilishlari, qilgan xatolarini
yo’li bilan tushuntirishlari, hamda ularning ish natijalariga to’g’ri baho berishlari,
uy sharoitlaridagi kamchiliklariga yordam berishlari, ularni ruhan ko’tarinlikka olib
keladi va rahbarga nisbatan hurmatini oshiradi. Albatta, shundan so’ng har bir ishchi
o’z ishiga mehr qo’yadi va berilgan vazifalarni sifatli qilib bajarishga harakat qiladi.
