Navoiy davlat pedagogika instituti fizika-texnologiya fakulteti fizik praktikum fanidan

1-rasm. Suyuqliklarning hajmiy kengayish koeffisiyentini aniqlash uchun 
mo’ljallangan tajriba qurilmasi. a) temperatura datchigidan foydalanilganda; b) 
termometrdan foydalanilganda. 
 
Ishning bajarish tartibi.
Eslatmalar: Turli kuchlanganlikli kapillyar kuchlar ta’siri tufayli suyuqlik sathini 
h o’lchashda anchagina xatoliklarga yo’l qo’yilishi mumkin. Ulardan holi bo’lish 
uchun kapillyarni toza tuting va zururiyat tug’ilganda uni mos tozalovchi eritmalar 
bilan tozalang va shundan so’ng uni distillangan suv bilan chaying. 
a) Dilatometrni kalibrlash: 
- Bo’sh dilatometrning massasi m
1
ni aniqlang.
- Kolbani ochiq tomonidan uchdan birigacha suv soling.
- Suv pufakchalaridan holi bo’lish uchun, kapillyar trubkani mahkamlamasdan 
oldin, dilatometrni suv vannasida qaynash temperaturasigacha qizdiring.
- Suv vannasini xona haroratigacha sovushini kuting; shundan so’ng zurur bo’lgan 
sathgacha yana suyuqlik quyib to’ldiring. Temperaturani ϑ qayd qiling.
- Kapillyar trubkani o’z joyiga o’rnating. Trubkaning ochiq tomoniga 
barmog’ingizni bosib, kapillyar trubkani chiqarib oling va suyuqlikning sizishiga 
yo’l qo’ying.
- Kolbadagi kapillyarni o’zgartiring, dilatometrni quriting va suv bilan
to’ldirilgan dilatometrning massasini m
2
o’lchang.
b) Suv va etanol hajmlarining kengayishini o’lchash.
Diqqat: Qizdirgich o’chirilganidan keyin ham suyuqlikning qandaydir vaqt 
mobaynida qizishi davom etadi va shu sababli suyuqlik dilatometrdan toshib 
ketishi mumkin. Ayniqsa, kolba etanol bilan to’ldirilgan holatda ishlaganingizda, 
etanol toshib ketishining oldini olish uchun, qizdirgichni ancha ilgari o’chiring. 
Tajriba qurilmasi 1-rasmda tasvirlangan.
- Dilatometrni qiziyotgan suvli vannaga shunday tushirinki, kapillyar trubka 
vannadagi suv sathidan chiqib tursin.

 - Qizdirgichni eng quyi qadam bilan o’zgaradigan pog’onada ulang va 
dilatometrdagi suyuqlikning sathi shkaladagi eng yuqoridagi belgiga yetganda uni 
o’chiring.
- Suyuqlikning sathi o’zining maksimumiga yetguncha kuting va shundan so’ng 
suvli vannining taxminan 1-2 K ga sovushiga yo’l bering. 
- Keyin suvli vannaning sovushi davom etishiga yo’l berib, kapillyar trubkadagi 
suv sathini h temperatura funksiyasi sifatida aniqlang. 
- Keyinchalik, to’liq quritilgan dilatometrni etanol bilan to’ldiring va uni suvli 
vannada qizdirib, suyuqlik sathini h temperatura funksiyasi sifatida o’lchashni 
takrorlang. 

Download 2,89 Mb.