|
Baholash ko’rsatkichlari va mezonlari
|
| bet | 144/186 | | Sana | 29.05.2024 | | Hajmi | 0,95 Mb. | | #256679 |
Bog'liq Navoiy davlat pedagogika instituti jismoniy tarbiya fakulteti ti-hozir.orgBaholash ko’rsatkichlari va mezonlari
| |
Ma’lumotni aniq va to’liq yetkazilishi.
|
Taqdimotni rasmiylashtirilishi
|
Misollar bilan tushuntirilishi.
|
Jami
| |
1,0
|
0,5
|
0,5
|
2
| | |
1
|
|
|
|
| |
2
|
|
|
|
| |
3
|
|
|
|
|
Birinchi guruh uchun savollar.
Odam organizmida qonning kamayishi natijasida organizmda sodir bo’ladigan patologik jarayonlar ketma-ketligini quyida ko’rsatilgan sxemalar asosida yozib chiqing va izohlab bering.
2-ilova
3-ilova
4-ilova
5-ilova
Ikkinchi guruh uchun savollar.
Qon ketganda birinchi yordam ko’rsatish va parvarish qilish choralarini quyida ko’rsatilgan jadvallar asosida joylashtiring.
6-ilova
7-ilova
8-ilova
9-ilova
Uchunchi guruh uchun savollar.
Qon quyishda sodir bo’ladigan asoratlarni quyida kursatilgan sxemaga ketma-ket joylashtiring hamda ularga ko’rsatiladigan shoshilinch yordamni yozing va javobingizni izohlab bering.
10-ilova
11-ilova
12-ilova
Mustaqil ish uchun topshiriq.
Qon ketganda I-yordam ko’rsatish bo’yicha rasmlar kolleksiyasini to’plang va albom tayyorlang.
Qisqa nazariy ma`lumotlar.
Qon ketish qon tomirlari devortininig shikastlanishi, biror kasallik natijasida emirilishi yoki uning o`tkaszuvchanligi oshib ketishi sababli kelib chiqadi.
Shikastlangan tomirning xususiyati va turiga qarab qon oqishininig qo`yidagi turlari farq qilinadi.
1. Arterial qon ketishi- qon ketishninig eng havfli turi bo`lib bu arterial qon tomirlari shikastlanganida yuqori bosim ostida pulssimon qizil alvon rangli qon otilib chiqishi bilan xarakterlanadi.. Bunda bemorda qisqa muddat ichida ko`p miqdorda yo`qotilganligi uchun kamqonlik kelib chiqadi.
2 Venoz qon ketishi- bu vena qon tomiri jarohatlanganda yuzaga chiqadi.Bunda qon bir tekisda , birmuncha sekin oqadi va uning rangi to`q qizil bo`ladi. Bunda markaziy qon tomitrinnig jarohatga yaqin joyini bosganda qon oqishi tuxtaydi.
3. Kappilyar qon ketishi - bu kappilyaralr jarohatlanishidan yuzaga kelib , jarohatning yuzaki qonashi bilan farqlanadi. Qon kurinishi jihatidan arterial va venoz qon orasidagi o`rtacha o`rinni egallaydi. Odatda kappolyardan qon ketishi uz-uzidan tuxtashga moyil buladi.
4. parenximatoz qon ketishi- bunday qon ketishi ichki a`zolar – jigar, taloq, upka, buyrakalrning hamma tomirlari shikastlanganda kuzatiladi. Bunday qon ketishi g`oyat havfli hisoblanib, bunda qomn ketishi tomirlar devorining parenxiamtoz a`zo stromasi tomonidan tutib turilishi, a`zoda antikogulyant moddalar tufayli tromb hosil bo`lmasligidan uz- uzidan tuxtamaydi.
Qon ketishi birlamchi va ikkilamchi(operatsiyadan keyin) shuningdek tashqi, ichki (biror yopiq bo`shliqqa) bo`lishi mumkin. qon oqishining keyingi turi jigar, taloq , upka va buyrak kabi a`zolar shikastlanganda kupincha kuzatiladi.
O`tkir qon ketishi klinikasi.
Bunda teri va shilliq pardalarninig birdaniga oqarib ketishi bilan xarakterlanadi. Bemorning yuzi sulib, kuzi kirtayadi, arterial va venoz qon bosimi pasayadi, puls tezlashib , tuliqligi sust va ipsimon bo`ladi, nafas tezlashadi , bosh aylanadi, a`zoyi badani bushashadi, tashnalik , kuz oldining qoromg`ilashuvi, kungil aynishi, ba`zan qusish kuzatiladi.
Qon yo`qotishda ulim og`ir kislorod etishmovchiligi natijasida nafas markazininig falajlanishi va yurak faoliyatining tuxtashi natijasida ruy beradi. Chaqaloqlar va keksalarda oz miqdorda qon ketishi juda asoratlarga , xatto ulimda olib kelishi mumkin.
Qon ketishini tuxtatish turlari.
Yordam berish sharoitlari va tibbiyot xodimininig malakasiga kura qon oqishini tuxtatish vaqtinchalik yoki uzil- kesil bulishi mumkin.
Qon oqishini vaqtincha tuxtatish usullari.
- Bosib turuvchi bo`glam- qo`l oyoqni immobilizatsiya qilib bva balandga kutarib , bosib turuvchi bog`lab quyiladi. Bunda jaroxatga doza bir necha qavat steril quyiladi va uninig ustidan maxkam bintlanadi yoki jgut quyiladi.
- Qulni bug`imidan bukish - taqim, elka, son arteriyalari jarohatlanganida yuz beradigan qon oqishi ba`zan oyoq- qulni maksimal bukish yoki bo`glam tortib quyish yo`li bilan tuxtatiladi.
- Jarohatda tomirni bosib turish - qo`lga steril qo`lqop kiyiladi va jarohat spirt yoki yod bilan artiladi. Kursatkich barmoq jarohatga kiritiladi va sizib chiqayotgan qon tomirini bosib qon ketishi tuxtatiladi.
- Jarohatni tarang tamponlash- buininig uchun tampon olinib, uni kornsang bilan birin- ketin va tarang qilib tuldirish orqali qon tuxtatiladi. Odatda bu usul burun jarohatlarida kuzatiladi.
- Qonab turgan tomirga qisqich qo`yish – oyoq, qo`l, chanoq , qorin bo`shlig`ida chuqur joylashgan tomirlardan oqayotgan qonni tuxtatish uchun qo`llaniladi. Bunda jarohat orqali qisqich yoki kornsang kiritilib, qonayotgan qon tomirini qisib qon tuxtatiladi.
- Tomir bo`ylab bosib turish – bu usulda ayrim yirik arteriyalardan oqayotgan qonni tuxtatish tomirni usha yirik arteriyalardan oqayotgan qonni tuxtatish tomirni usha tomir yaqinida joylashgan suyakka bosish yo`li bilan amalga oshiriladi: umrov osti arteriyasini umrov suyagi ostida joylashgan nuqtadagi 1 qovurg`aga bosiladi. Uyqu arteriyasi barmoq bilan 6- buyin umurtqasininig kundalang usimtasiga , Son arteriyasi Pupart boylamidan pastroqqa kov suyagininig gorizontal suyagining tarmog`iga tarmog`iga bosiladi.
jgut bog`lash - bu arterial qon ketishi ni tuxtatishda asosiy usul xisoblanadi. Arterial qon ketishida jgut jarohatga nisbatan markaziy tomonga qo`yiladi. Jgut solishdan oldin jgut solinadigan terini qisib qo`ymaslik uchun oyoq yoki qo`lga sochiq yoki bint uraladi. Jgutni cho`zib o yoq atrofidan aylantiriladi ,jgut uchlari maxkamlanadi va jgut solingan vaqt yozilgan qog`oz qistiriladi.
Jgut tug`ri solinganida oyoqninig jgutdan chetrog`idagi qismi oqaradi, jgutdan
pastda puls yuqoladi qon oqishi tuxtaydi . Arteriyaga quyilgan jgut ko`pi bilan 1.5-2 soat qoldirilishi mumkin.
Maxsus jgut bo`lmaganda tasma, ro `molcha , tizimcha kabilar ishlatiladi. Yasama jgutninig bosish kuchuini oshirish uchun unga ytayoqcha suqiladi va burash yol`i bilan qon oqishi uzil- kesil tuxtatiladi..
Venoz qon oqishida venoz jgut deb ataladigan jgut ishlatiladi.
Uni shikastlangan joydan pastroqqa chamasi 6 soat muddatga solinadi va u qattiq tortilmaydi.
Bunda oyoq yoki qo`l ko`karadi, arteriyada puls sa qlanib qoladi , qon oqishi tuxtaydi.
Qon oqishini uzil- kesil tuxtatish.
Mexanik usullar : Jarohatdagi tomirni bo`glash bunda qonagan tomir istalgan chok materiali (ipak, lavsan, ketgut)\bilan bog`-di.
- Tomir bo`ylab bo`glash jarohat qattiq infeksiyada, jarohatdagi tomirni topish qiyin bulganda qullaniladi.
-0 tomirlarga chok solish - maxsus chok materiali bilan travmatik ignalar yordamida tomirlarga mexanik chok solinadi.
Fizikaviy usullar: - Sovuqni maxalliy quyish- bunda muz solingan rezina yoki polietilen xaltachalar ishlatiladi.
- Elektr koagulyatsiya- maxsus koagulyator yordamida operatsiya vaqtida mayda tomirlardan qon ketishida qullaniladi.
-Issiq fizilogik eritmani qullash- 60-80 %gacha qizdirilgan eritmaga xullangan salfetka qonayotgan soxaga bir necha minutga quyiladi.
Kimyoviy usullar :- Tomirlarni toraytiradigan preparatlar 0.1 % li adrenalin preparati maxalliy yoki parenteral ish-di.
-Qonning ivish xususiyatini oshiradigan preparatlar- vodorod peroksid, kalsiy xlorid, aminokapron kislotasi va vikasol ish-di.
Biologik usullar: - Gemostatik vositalarni ot zardobi,gemostatik bulut , fabrin pardasi kabilardan foydalaniladi.
-Gemostatik vositalarni venaga qo`llash – qon , plazma, gemofobin, antigemofil globulin va antimofil plazma, fibrinogen va boshqalardan kichik dozalarda bo`lib- bo`lib quyiladi.
O’PKADAN QON KETISHI
O’pka bronxlarning turli kasalliklarida (masalan, o’pka gangrenasi, saramas, bronxektaziya, o’pkaning jarohatlanishi va hokazolarda) o’pkadan qon ketadi. Buning sabablarini aniqlash terapiya choralarini ko’rish muhim ahamiyatga ega. O’pkadan ajralgan qon miqdoriga qarab, shartli ravishda qon tupurish va o’pkadan qon ketishi farq qiladi. Qon tupurishda balg’amga qon aralashgan bo’lib, bunda deyarli ko’p qon yo’qotmaslik mumkin. Qon ketishida esa bemor ko’p qon yo’qotadi, hatto og’zi qonga to’lib ketadi.
O’pkadan qon ketishi va qon tupurishda bemorga tamomila tinch sharoit yaratish, boshini bir oz balandroq qilib yotqizish, hamshira esa uning ahvolidan xabardor bo’lib turishi lozim. Bemor ortiqcha harakatlar qilmasligi, ko’p gapirmasligi kerak. Aks holda qon tupurish va qon ketishi yana takrorlanishi mumkin. Bunday hollarda bemorga beriladigan suyuqlik va ovqat miqdori cheklangan bo’lishi kerak. Unga yengil singadigan bo’tqalar, jele (jelatin, qon to’xtatishga yordam beradi), ilitilgan tuxum beriladi. Klizma qilib, ichagi tozalab turiladi. Birinchi yordam tariqasida bemorga choy qoshiqda osh tuzi eritmasi ichiriladi. Narkotik moddalar berish man etiladi. Aks holda nafas olish faoliyati buziladi. Qattiq yo’tal tutsa, bemorga kichik miqdorda kodein yoki dionin beriladi. Qonni to’xtatish uchun kalsiy xlorid va gipertonik eritmalar ichiriladi. Qonning ivishini tezlashtirish maqsadida vikosol beriladi. Basharti, qon ketishi to’xtamasa, o’pkaning zararlangan qismiga sun’iy pnevmotoraks qilinib, bemorga qon quyiladi. Ayrim hollarda jarrohlik usuli bilan davolanadi, ya’ni o’pkaning zararlangan qismi olib tashlanadi.
QON GRUPPASINI ANIQLASH
Odamda qonnning 4 guruhi uchraydi:
- Birinchi guruh-0(1)
eretrotsitlarda aglyutinogenlar yo`q (0
zardobda esa 2 ta aglyutenin alfa va betta bor.
- Ikkinchi guruh - A (II) eretrotsitlarda agglyutinogen (A) zardobda esa agglyutin beta bor.
-Uchinchi guruh – B (III) eretrotsitlarda agglyutinogen B, zardobda esa agglyutinin alfa bor.
- To`rtinchi guruh – AB (IV) eretrotsitlarda ikkala aglyutinogen A va B bor bioq zardobda agglyutininlar bo`lmaydi.
Qon guruhini standart zardoblar bilan aniqlash.
Bu usul bo`yicha qon guruhini aniqlash uchun aniqlanadigan qon guruhlari avvaldan ma`lum zardob bilan aralashtiriladi va aglyutinatsiya bor - yuqligiga qarab qon guruhi to`g`risida xulosa chiqariladi. Aniqlash uchun 3 guruh oldindan tayorlangan qon o (I),A(II),B(III) standart zardobininig xar bir guruh uchun 2 ta xar xil guruh seriyalari qullaniladi. Buyum oynasi yoki chinni tarelkaga xar bir seriyadan bir juftdan ikki (seriyadan) tomchidan standart zardob tomiziladi. Zardoblar alohida pipetkalar orqali olinadi.
tekshiriladigan bemorninig barmog`i spirt bialn artilib, unga maxsus skarifator bilan igna sanchiladi va 6 tomchidan qon olinib, standart zardoblar bilan alohida shisha tayoqchalar yordamida aralashtiriladi.5 minutdan so`ng soxta aglyutinatsiya
reaksiyasini aniqlash uchun zardobga bir tomchdan fiz. eritma qo`shialdi.
Agar natijada:
a) uchala aralashtirlgan tomchilarda aglyutinatsiya ro`y bermasa, bu tekshirilayotgan qon O(I), b) O(I) va B(III) zardobalr bilan aglyutinatsiya ro`y bersa qon guruhi A(II) bo`ladi.
b (I) hamdaA (II) zardobi bilan aglyutinatsiya ro`y bersa, B (III) qon guruhi bo`ladi. G) Uchala aralashtirilgan z ardobgda aglyutinatsiya reaksiyasi bo`lsa, AB(IV ) guruhi bo`ladi.
Xato qilmaslik uchun guruhi 2 seriyadagi standart zardob bilan aniqlanadi.
Agar uchala zardob bilan aglyutinatsiya ro`y bersa AB (IV) qon guruhini AB (IV) qon guruhi zardobi bilan qo`shimcha aniqlash o`tkazish zarur\ bo`ladi
QON QO`YISH
Qon quyiosh tirik to`qimani ko`chirib o`tkazish bo`lib, bemor organizmiga xar tomonlama ta`sir q iladi. Shuninig uchun xam bu mutloq ko`rsatmalar bo`lgandagina bajarilishi shart.
Qon qo`yish qat`iy tartib bilan amalga oshiriladi. Retsipientnin qon guruhi va rezus mosligi aniqlanadi. Donor qoni to`g`risida ham ana shunday ma`lumotlar bo`lishi kerak. Qon qo`yishdan oldin bu ko`rsatkichlar yana bir bor aniqlanadi. mOs kelish kelmaslikka va rezus mos kelish0 kelmaslikka va biologik sinamaga bevosita reaksiya o`tkaziladi. Qo`yishdan oldin qon uy xaroratigacha isitiladi.
QON QUYISH USULLARI
- To`g`ridan to`g`ri qon quyish qon donor venasidan retsiient venasiga bevosita quyiladi.
- Bilvosita qon qo`yish - donor qoni vval maxsus idishlarga yig`iladi, sterealizatsiya qilinadi, konservaladi va keyinchalik zarur bo`lganda qo`yiladi.
Qon qo`yishning qo`yidagi usullari mavjud:
- venaga qon qo`yish – ko`p yo`qotilganda qon oqim qilib yoki bemorninig xolati imkon berganda va ko`p miqdorda qon quyish talab etilganda tomchilatib (1 daqiqada 20- 30 tomchidan ) qiy-di.
- Arteriyaga qon quyish – klinik o`lim xolatidagi yoki shunga yaqin holatdagi bemorlarga qon bosim ostida quyiladi.
- suyak ichiga qon quyish - qon suyakninig g`ovak moddasiga k-di.
- almashtirib qon quyish - qon olib, urniga donor qonini kuyish - gemolitik zaharlanganda, ovqatdan zaharlanishda qo`llaniladi.- qayta qon qo`yish- bemorning seroz bo`shlikka oqib tushgan uz qonini quyish (Qon yig`ilib natriy sitrat shimdirilgan 4 qavat dokadan filtrlab u`tkaziladi.
- murda qonini quyish- murda qoni icvimaydi, shuninig uchun uni stabilizatorsiz ko`p miqdorda ulgan kishilarninig jasadidan olib tayorlanadi)
Qon quyishda ro`y beradigan asoratlar
1 Gemotransfuziya shoki- bu mos kelmaydigan qon quyilishdan keyin yuz beradi ,Bunday xollarda qon quyish darhol tuxtatiladi plazma , shokka qarshi eritmalar 5 % li glyukoza eritmasi quyiladi. Mos keladigan bir hil guruhdagi qon quyiladi va paranefral blokada qilinadi.
2. Rezus omili mos kelmaydigan qonni kuyishda ham qon quyishdagi kursatladigan davo qilinadi.
3. Ifloslangan qon quyish- klinik simptomlari qisqa muddatdan so`ng paydo bo`ladi (Bunda antibiotiklar qo`llaniladi.)
4. Anafilaktik shok- shokka qarshi antigistaminlar kul-di.
5. Sitrat shoki- 10% li kalsiy xlorid er-si venaga
6. Pirogen reaksiyalar- analgin, antigistamin pr-lar.
7. yurakning tusatdan kengayishi
8. xavo emboliyasi.
9. Tromb emboliyasi
Jarohat deganda teri yoki shilliq pardalalrnning mexanik shikastlanishi tushuniladi.
Bunda ichkaridagi to`qimalarga ham shikast etgan bo`lishi mumkin. klinik jihatdan olganda jarohatlar 3 ta klassik belgi bilan ta`riflanadi:
teri butunligininig buzilishi vca jarohat chetininig ochilib turishi, jarohatning og`rishi, jarohatdan qon ketishi.
Jarohatlangan narsaninig xususiyatiga ko`ra jarohatlar turlicha bo`ladi. Tibbiyotda bolalar jarohatlanishi ko`p uchraydi. Bolalar jarohatlanishi ko`p uchraydi. bolalar jarohatlanishi ayniqsa maktabda, sport maydonlarida , ko`chada , uyda shikastlanishlari ko`p uchraydi. Bundan tashqari kundalik turmushda, ishlab chiqarishda, qishloq ho`jaligida , tabiiy ofatlarda va uz- uziga qasd qilish hoaltlarida sodir etiladi.
Jarohatlarninig qo`yidagi turlari tafovut qilinadi.
Kesilgan jarohatlar- to`qimalarga birorta o`tkir narsa: pichoq, hsisha temir va hokazolar ta`sir qilganda paydo bo`ladi . jarohatninig atrofi tekis, ostidagi to`qimalarga ozroq shikast etgan, jarohat ochiq bo`lib , qon ketib turadi. Boshqa j jarohatlarga qaraganda birmuncha oson tuzaladi.
Shilingan jarohatlar kesilgan jarohatlarninig bir turi bo`lib, bunda teri va teri osti to`qimasi ostidagi to`qimalardan ajralib chiqqan b`oladi. Bunday jarohatlar urinma chiziq bo`yicha harakat qilayotgan kesuvchi narsalardan shikastlanish yoki terininig teri osti to`qimasi bilan ajralishi oqibatida yuz berishi mumkin.
|
| |
