bosh zanjir va yordamchi zanjirlardan (boshqarish, o‘lchov asboblari, himoya qilish va avtomatika zanjiri ) iborat. Bosh zanjir birlamchi va ikkilamchi zanjirlardan iborat bo‘lib, birlamchi zanjirni o‘zaro ketma-ket ulangan o‘tkazgichlar, yuqori kuchlanish apparatlari, drossel va pech transformatorlarining birlamchi chulg‘ami tashkil qiladi. Ikkilamchi zanjirni esa o‘zaro ketma-ket ulangan pech transformatorining ikkilamchi chulg‘ami, qisqa tarmoq o‘tkazgichlari, elektrodlar va elektr yoyi tashkil etadi.
Bunda pech transformatorining ikkilamchi chulg‘amidan elektrodlargacha bo‘lgan o‘tkazgichlar qisqa tarmoqni tashkil etadi. 14 - rasmda keltirilgan belgilanishlar, bular,
1 - yuqori kuchlanish shinalari; 2 - raz’edinitel (ajratgich) ; 3 – vыklyuchatellar(ulab- uzgichlar) ; 4 - reaktor ; 5 - pech transformatori (kuchlanishi 6,10,35 kV va quvvati katta pechlar uchun 110 kV ); 6 - qisqa tarmoq (tok qiymati 110 kA va undan yuqori) ; 7 - Po‘lat eritish yoy pech
Po‘lat eritish yoy pechga, jumladan uning elektr ta’minoti tizimiga quyidagi talablar qo‘yiladi:
- pech quvvatini ravon boshqarish imkoniyati;
- pech sig‘imida tiklanuvchi muhitni hosil qilish imkoniyati;
-pech elektr jihozlarining pechda tez - tez takrorlanuvchan ekspluatatsion qisqa tutashuvlarini tez va aniq bartaraf etish imkoniyatiga ega bo‘lish kabilardir.
Po‘lat eritish yoy pechlarining asosiy ko‘rsatkichlarini quyidagi misolda ko‘ramiz:
- pechni tipi DS - 0.5 .. DSP- 200
- nominal quvvati 400 -45000 [kV.A]
- birlamchi kuchlanish 6;10 ..……. 35 [kV]
- ikkilamchi kuchlanishni rostlash chegarasi 213-110 ..…. 591,5 - 164,1[V]
- ikkilamchi chulg‘amdagi tok 1,085 .………… 43.9 [kA]
- elektr energiyasining solishtirma sarfi 650 ..... 400 [kVt.soat/t].
Sanoat chastotasida Ishlaydigan induktsion pech (uzaksiz ). Ishga tushirIshning printsipial sxemasi.
1-transformator, 2-kondensator, 3-drossel, 4-kondensatorlar batareyasi, 5-bir fazali pech, 6-pechni ogdirIsh uchun gidravlik qurilma, 7-shkaf boshqarIsh apparatlari bilan, 8-9 –sovitish qurilmalari.
Induktsion to’la iqizitish metallni issiq deformatsiyalash (shakl o’zgartrishquri) uchun, chukur toblash, po’latni issiq Ishlov berIsh uchun kullaniladi, o’zaki toblash qurilmalari esa po’latli va chuyanli tanovarlarni o’zaki qatlamini mustaxkamlash uchun kullaniladi.
To’la iqizitish moslamalari induktor- iqizitgichga ega, u sanoat (50,60 Gts) kutarilgach (150-10000 Gts)yoki yuqori (50,500kGts) davr tezlik manbadan taminlanadi. Tsilindrli tanavorlardan (zagatovkalarni) to’la iqizitish uchun kerakli davr tezlik kuydagi formuladan aniqlanadi. bunda d-tanovarning diametri, sm.
Ishlash tasnifi (xarakteri) bo’yicha davriy va uzluksiz xarakatli (INM va KIN seriyalar) moslamalar bo’ladi. Davriy xarakatlanuvchi moslamalarda fakat bitta tanovar yoki uning bo’lagi kizdiriladi. Magnitli materialni iqizitishda quvvat boshlanIshdagidan 20-30 foizga oshib boradi, keyin esa Kyuri nuktasiga etganda solishtirma elektr qarshiligi oshIshi xisobiga iqizitishni oxirida ancha quvvat ortadi.
Uzluksiz Ishlash moslamalarda bir yula bir necha tanovarlar buylama yoki kundalang magnit maydonchada joylashgan bo’ladi. Davriy Ishlash moslamalariga nisbatan bu moslamalarda F.I.K. va samaradorlik yuqorirok bo’ladi.
O’zaki toblash induktsion moslamalar buyum yuzasini tez kizdirib keyin xavoda, suvda yoki moyda tez sovIsh uchun kullaniladi. Shunda yuzasi yuqori mustaxkam (kattik) bo’ladi va “ichi yumshok” xolda saklanadi, bu esa zarbali (zarbdor) kuchlanIshlarga yuqori qarshiligini ta‘minlaydi. Bu iqizitilayotgan metal xajmini kup marta kamayIshini imkonini beradi, (to’la iqizitish bilan solishtirganda) va elektroenergiya sarfiyoti ancha qisqartiradi. Toblash moslamasining asosiy ko’rsatgichlariga davr tezlik , solishtirma o’zaki quvvat, iqizitish vakti va induktor ulchamlari kiradi.
To’la F.I.K. maksimumiga (eng katta mikdoriga) erishiladi.
Katta miqdordagi issiqlik energiyasini talab qiladigan qator elektrotermik jarayonlarni amalga oshirishda organiq yoqilg’i xisobiga erIshib bo’lmaydign yuqori xaroratlarga, elektr yoy razryadi yoki oddiy qilishb, aytganda elektr yoyi yordamida erIshiladi. Ma‘lumki, elektr yoyi to’g’risidagi qator fizik tushunchalar 1802 yilda rus fizigi V.V. Petrov tomonidan yoritib berilgan va xozirgi davrda, elektr yoyining turli jabxalarda keng foydalanilishi munosabati bilan, yoy to’g’risidagi tushunchalar atroflicha urganilgan va boyitilgan.
Elektr yoyi, elektr tokining gaz, par va vakuumdan o’tishi oqibatida namoyon bo’luvchi xolatlarning biridir. Elektr yoyning asosiy xususiyatlari kuyidagilardir;
1) yoy razryadi elektr tokining nisbatan katta kiymatlarida namoyon bo’ladi, masalan metallar uchun bu ko’rsatgich 0,5 A va undan yuqori kiymatlarni tashqil qiladi;
2) yoy markaziy qismning xarorati 6000 - 18000 K ni tashqil qiladi;
3) katoddagi tokning zichligi katta bo’lib, 102 - 103 A/mm2 ga teng;
4) yoyning katod oldi qismidagi kuchlanIshning tushIshi 10 - 20 V ga teng bo’lib, amalda tokka bog’lik emas.
Elektr yoy razryadi uch bo’lakka bo’linadi deb kabo’l qilishngan bo’lib, bo’lar - yoyning katodoldi bo’lagi, anodoldi bo’lagi va yoy ustuni bo’lagi deb yuritiladi.
Yoyning katodoldi bo’lagi bor yugi 10-6 m ni tashqil etadi, undagi kuchlanIsh tushIshi 10-20 V ni tashqil etadi, katodoldi elektr maydon kuchlanganligi 107 V/m ga teng. Katodoldi bo’lakdagi utkazuchanlik asosan elektron o’tkazuvchi egadir.
Ionizatsiya jarayonini xosil qilishsh uchun elektronlar tomonidan ma‘lum energiyani olish uchun etarli xisoblangan, “xaydash” kuchlanIshi Ui ionizatsiyalash potentsiali deb ataladi. Gazlar uchun uning kattaligi, jumladan, geliy uchun Ui = 24,58 V; vodorod uchun Ui = 13,3 V; metallar uchun undan xam kichik kiymatga, masalan mis parlari uchun 7,7 Ui = V ga tengdir.
Elektr yoyining uchchala bo’lagida xam yoy razryadi shu muxitni ionizatsiyalash va deionizatsiyalash jarayonlari oqibatida namoyon bo’ladi.
Agar elektr yoyining katodoldi bo’lagida ionizatsiyalash elektronlar emissiyasi oqibatida amalga oshsa, yoy ustunida esa zaryadlangan zarrachalar energiyasi juda kichikligi oqibatida ionlar va elektronlarning xarakatlanIshi asosan issiqlik ionizatsiyasi ta‘sirida amalga oshiriladi. Bunda ko’plab ikki atomli gazlar ionizatsiyasi xaroratining 6*103 K mikdorida boshlansa, metallar parlari nisbatan kichikrok, ya‘ni 3000 - 4000 K ga teng xaroratlarda boshlanadi. Yoyning anodoldi bo’lagi o’zidagi kichik kuchlanIsh tushIshi ( 5 - 10 V ) bilan xarakterlanib, kuchlanIsh tokka bog’lik xolda uzgaradi.
Yoy xosil bo’layotgan elektrodlarning uchidagi yoy tayangan nuktalari katod va anod dogi deb yuritilib, ushbu nuktalar yuqori mikdordagi xaroratga va tok zichligiga ega. Elektr tokining turiga ko’ra elektr yoyi uzgarmas tok elektr yoyi va uzgaruvchan tok elektr yoyiga bo’linadi.
Uzgarmas tok elektr yoyining asosiy tavsifi uning volt - amper tavsifi, xisoblanib, u o’zidan yoy kuchlanIshi va toki o’rtasidagi bog’lanIshni ifodalaydi. Elektr yoyi - ballast qarshilik - elektr manbasi tizimining voltamper tavsifi (v.a.x.) keltirilgan. Elektr yoyining uzok muddatda barkaror (turgun, uchmay) yonIshini ta‘minlash uchun uning v.a.x.sini elektr manbasining tavsifi bilan uygunlashtirIsh talab etiladi. Agar elektr yoyi cheksiz quvvatga ega bo’lgan manbaga ulangan bo’lsa, uning toki yoyning yonIsh sharoitiga ko’ra belgilanib, to yoy v.a.x.si manbaning tashqi tavsifi bilan kesIshmaguncha ortib borishi mumkin yoki boshqacha aytganda yoy toki cheksizga karab intiladi.
Yoy tokining kiymatini cheklash maksadida, yoy zanjiriga ketma-ket qilishb qarshilik ulanadi (5.1- rasm). Bunda, cheklangan kiymatdagi quvvatga ega manbaning kuchlanIshi kuyidagi tenglama bilan aniqlanadi.
Elektrotexnik po’latni eritish jarayoni kuyidagi jarayonlar ketma - ketligidan iborat:
- metallom (ruda, skrap) ni eritish;
- korIshmani turli kushilma va gazlardan tozalash;
- metall raskisleniesi(metallni kisloroddan tozalash);
- korishmaga legirlovchi komponentlar kushIsh;
- rafinatsiya jarayoni(tozalash, oklash);
- eritmani avval maxsus chumichga (kovshga) va undan tegIshli formalarga kuyIsh.
Katta xajmdagi pechlarda eritish jarayoni 4-6 soat davom etib, undan 1,5 - 2,5 soati eritishga, 2-4 soati metallni oksidlash va rafinatsiya qilishsh uchun sarflanadi.
Pechdan, xususan elektrodlar zanjiridan okayotgan tok kuchining mikdoriga ko’ra PEYoP larini kuyidagi Ish tizimlarida Ishlaydi deb yuritiladi:
a) salt yurIsh tizimi (elektr yoyi mavjud emas, I = 0)
b) normal (nominal) Ish tizimi (I = Inom);
v) eksplutatsion qisqa tutashuv tizimi (I = Ik.t.).
Pechning to’la quvvati Ro’la, yoyda sarf bo’layotgan quvvati Ryoy, yukolayotgan ( bexuda sarf bo’layotgan) elektr quvvati Rel.y., yukolayotgan issiqlik quvvati Riss.y, pechning foydali Ish koeffitsienti ( va pechning quvvat koeffitsienti cos( kabi kattaliklari bilan pech toki o’rtasidagi bog’lanIsh tavsiflari PEYoP larning energetik tavsiflari deb yuritiladi (ya‘ni energetik tavsiflarni ifodalovchi bog’lanIshlar - Rto’la = f(I); Ryoy = f(I); R.el.y = f(I); Riss..y. = f(I); ( = f(I); va sos ( = f (I) lardir).
PEYoP tomonidan sarf bo’layotgan elektr energiyasi N, pechning Ishlab chikaruvchanligi q, pechning to’la foydali Ish koeffitsienti (p va 1 tonna maxsulotni eritish uchun ketgan vakt t kabi kattaliklar bilan pech toki o’rtasidagi bog’lanIsh tavsiflari pechning texnologik yoki Ishchi tavsiflari deb yuritiladi
(Ishchi tavsiflar - N=f(I); q = f(I); (p = f(I); va
t = f(I); - bog’lanIshlar bilan ifodalanadi).
Pechning energetik va Ishchi tavsiflarini taxlil qilishsh orqaligina, barcha ko’rsatkichlar bo’yicha optimal Ish tizimini belgilovchi tok kiymatini belgilash mumkin. Ushbu tavsiflarni PEYoP ning almashtirIsh sxemasi yordamida nazariy xisoblab chiqiladi (5.3-asm). AlmashtirIsh sxemasida pech elektr zanjirining elementlari mos ravIshda induktiv va aktiv qarshiliklar bilan almashtiriladi, elektr yoyi esa aktiv qarshilik sifatida kabo’l qilishnadi.
http://fayllar.org
|
