3d, 4d
va
5d
qobiqlaming to‘ lishi mos ravishda
temir, palladiy
va
platina
kabi
elementlarda yuz beradi.
Elektron qobig’ i
to‘ la, ya’ ni qobiqchalari ham, to‘ ldirilgan
elementlar alohida turg’unlik xususiyatga ega. Bu element atomlarida
kuchsiz b og’ langan tashqi elektron bo'lmaydi. Quyida keltirilgan
jadvalda alohida o ‘ rin egallaydigan bu elementlarning elektron
konfiguratsiyasi ayniqsa barqaror bo‘ lgani tufayli , ular kimyoviy
jihatdan inertdir:
H e N e A r K r X e Rn
Is 2 2p6 3p6 4p6 5p6 6p6
21-rasmda N. Bor tomonidan taklif etilgan sxematik ko‘ rinishdagi
elementlarning davriy sistemasi berilgan.
Elementlarning
davriy
sistemasini
kvant
mexanika nuqtai
nazardan tushuntirish bu nazariyaning katta yutig’ i bo‘ libgina qolmay,
boshqa sun’ iy elementlami kashf etish imkoniyatini ham yaratdi.
227
3-jadval
ts
a
К
L
M
N
я
cd cs3 1
i :>ч •— !
a
о
1,0
2,0
2,1
3,0
3,1
3,2
4,0
4,1
Vi a
О с
5a
T
o
n
i
a
ts
i;
te
n
s
H
1 s
2 s
2p
3i'
3P
3 d
4s
4p
<4
n
o ;
Си 1
н
1
\
—
—
—
—
—
—
—
X..2
13.595
I
He
2
2
....
-
'So
24,58
i
L i
3
2
1
-
-
-
-
-
^SU1
5,39
1
Be
4
2
2
-
-
-
-
'So
9,32
В
5
2
2
1
-
-
-
2P v i
8,296
;
С
6
2
2
2
-
-
-
-
3Po
11,264
^
N
7
2
2
3
-
-
-
% 2
14,54
0
8
2
2
4
-
-
-
_
ЪР г
13,614
!
F
9
2
2
5
-
-
-
2P y 2
17,418
;
Ne
10
2
2
6
-
-
-
'So
21,559
j
Na
11
1
-
-
-
2SV2
5,138
i
M g
12
2
-
-
-
'S„
7,644
A1
13
2
1
-
-
-Р\Г2
5,984
j
Si
14
Neon konfigu-
2
2
-
-
-
3Po
8,149
!
P
15
ratsiyasi
2
3
_
-
-
4 Si,2
10,55
:
s
16
2
4
-
-
10,357
Cl
17
2
5
-
-
-
“P in
13,01
i
A r
18
2
6
-
-
_
%
15,755
К
19
-
1
_
% 2
4,339
1
Ca
20
-
2
-
‘ So
6,111
;
Sc
21
1
2
-
2A
v
2
6,56
L i
V
22
23
Neon konfiguratsiyasi
2
3
2
2
—
3
f
2
4
f
, /2
6,83
6,74
1
Cr
24
4
1
-
V ,
6,764
Mn
25
5
2
-
%/2
7,432
Fe
26
6
2
—
5D 3
7,90
1
Co
27
7
2
-
% , 2
7,86
!
N i
28
8
2
_
3F i
7,633
!
Cu
29
10
1
-
2SU 2
7,724
1
Zn
30
10
2
_
'So
9,391
j
Ga
31
10
2
1
2P v 2
© О
Ge
32
10
2
2
3Po
7,38
:
As
33
10
2
3
% I2
9,81
;
Se
34
10
2
4
2Ръ
9,75
■
Br
35
10
2
5
2P v 2
11,84
:
Ki
36
10
2
6
1So
13,891
j
228
'
® §
-V
0
P
:
1
1
i—
1
.СГ £
4'2
!
з «
; 4c/
1
^ §
I
a &
\
r4.
lo
n
iz
a
ts
iy
a
p
o
te
n
s
ia
li
e
V
E
le
m
e
n
t
4,3
4/
5,0
5s
5,1
5p
* 9
5c/
6,0
6s
A
s
o
s
iy
te
rn
Rb
37
\
\
-
i
-
1
_
-
2S 1/2
4,176
Sr
38
I
! _
‘
-
!
2
-
-
'So
5,692
Y
39
!
! l
-
!
2
-
2Z)3 2
6,38
Zr
40
Kripton ! 2
-
2
-
-
-
^ 2
6,835
Nb
41
|
konfi- j 4
-
1
_
-
6D W
6,88
M o
42
gurat- j 5
1
-
_
-
7s 3
7,131
Tc
43
! siyasi |
6
-
1
-
_
-
65
з
/2
7,23
Ru
44
i 7
-
1
-
-
5
f
5
7,36
Rh
45
! 8
-
1
-
-
^1/2
7,46
Pd
46
1
10
-
-
-
-
_
!S„
8,33
A g
47
-
1
-
-
2*S'l/2
7,574
Cd
48
-
2
-
_
-
%
8,991
In
Sn
Sb
49
50
51
Palladiy
konfi gu-
-
2
2
2
2
3
-
-
2P m
4PV2
5,785
7,332
8,61
Те
52
ratsiyasi
-
2
4
—
—
P ,
9,01
L
53
-
2
5
-
_
2PV2
10,44
X e
54
-
2
6
__
X
12,127
Cs
55
-
-
1
2S\n
3,808
Ba
56
-
2
'So
5,810
La
57
-
1
2
2Dm
5,61
Ce
58
2
-
2
2H
6,91
Pr
59
3
2
41
5,76
Nd
60
1 s dan 4 d
4
-
2
V
6,31
Pm
61
gacha
5
5 s va 5p
-
2
6H
-
Sm
62
b o‘ lgan
6
qobiqchalar
-
2
nF
5,6
Eu
63
qobiqchalar
7
8 ta
-
2
%
s
5,67
Gd
64
6 ta
7
elektronga
1
2
4D
6,16
Tb
65
elektronga
9
ega
-
2
6t f
6,74
D y
66
ega
10
-
2
%
6,82
Ho
67
11
-
2
4I
-
Er
68
!
1
12
-
2
3t f
6,08
Tm
69
13
-
2
2
f
5,81
Y b
70
14
-
2
ls
6,2
Lu
71
14
1
2
lD m
6,15
229
U 'Г*
£ Ы
N
О
P
& “
СЛ
—
e
о
X! £
о .С*
О" У5
-S
E
S p
5,2
5
d
■S?
cc .2
w
о 3
^ §>
3 . S
5,3
5/
6,0
6s
6,1
6,2
6
d
7,0
Is
СЛ
о
<
N M
1
1
I—i о
f t
H f
72
1 s dan
2
_
2
—
—
JF->
5,5
Та
73
5 p
3
_
2
_
—
—
7,7
W
74
gacha
4
2
_
_
_
5 a
,
7,98
Re
75
b o ‘ lgan
5
_
2
_
_
_
%
7
7,87
Os
76
qobiq-
6
2
5Z>4
8,7
lr
77
chalar
68 ta
elek-
tronga
ega
7
2
_
_
9,2
Pt
78
8
1
8,96
A u
H g
79
80
1 s dan 5 d
gacha
b o ‘ lgan
qobiqchalar
78 ta
elektronga
-
1
2
—
—
-
^1,2
'So
9,223
10,434
T1
Pb
B i
81
82
83
-
2
2
2
1
2
3
-
-
2fl'2
% 2
6,106
7,415
7,287
Po
A t
84
85
—
2
2
4
5
—
-
2 P in
8,2
9.2
Rn
86
ega
-
2
6
-
-
ls0
10,745
Fr
87
-
2
6
-
1
->
*Su2
3,98
Ra
88
-
2
6
_
%
5,277
A c
89
-
2
6
о
2A/2
6,89
Th
90
-
2
6
2
2.
F
6,95
Pa
91
2
2
6
1
L
4K
—
U
Np
Pu
92
93
94
1 s dan 5 d
gacha
3
4
6
2
2
2
6
6
6
1
1
2.
2
2
SL
6M
7
f
6,08
5,1
A m
Cm
Bk
Cf
95
96
97
98
b o ‘ lgan
qobiqchalar
78 ta
elektronga
7
7
8
10
2
2
2
2
6
6
6
6
1
1
2
2
2
2
8S
9Z3
Es
99
ega
11
2
6
2
Л
Fm
100
12
2
6
~
Z
Md
101
13
2
6
-
1
(N o )
102
14
2
6
1
Lr
103
14
2
6
1
L
о
Ku
104
14
2
6
2
2.
230
2
1
-r
a
sm
.
E
le
m
en
tl
a
rn
in
g
da
vr
iy
si
stema
si.
7.10. V I I bobga oid savol va masalalar
1. О ‘zining xususiy tasavvurida sz operatorining ko ‘rinishi qanday
yoziladi?
2. О ‘zining xususiy tasavvurida sx operatom ing ко ‘rinishi qanday
bo 'ladi?
3.
,r
operator uchun ifodani hosil qiling.
4. sz operatorining xususiy funksiyalari qanday ko ‘rinishda
bo ‘ladi?
5.
To la moment operatori qanday tuziladi?
6
.
j 2 va f operatorlarning xususiy qiymatlarini vozing va j
,
mj
kvant sonlari qanday qiymatlar qabul qiladi?
7. Masala. Pauli matritsalari bilan ifodalangan operatorlarning
xususiy funksiyalari va xususiy qiymatlari aniqlansin.
Yechish. Berilgan
tenglamalarning yechimlaridan
<3s,e v,6z
operatorlarning
xususiy
funksiyalari va xususiy qiymatlari aniqlanadi. Bunda ax.av,o: -d^,&r,d.
operatorlarning
xususiy
qiymatlari
va
x ll’a r~\xc"-<5<,6, ,дг
operatorlarning xususiy funksiyalari.
Demak, ikkita matritsa tengligidan foydalanilsa h = aK
a, a=oj>
tengliklar hosil b o ia d i va mos ravishda, o ; = l ,
natija olinadi.
Izlayotgan
matritsa
ko ‘rinishdan
ifodalanilsa, yuqoridagi birinchi tenglamadan
quyidagi natijaga ega bo lamiz:
Agarda
л = - l
bo Isa, и holda
= «
bo ‘ladi.
Agarda
bo Isa, и holda
=
a
J
> ladi.
\
Normallashtirish shartidan a ni qiymati aniqlanadi:
232
Demak, а = ^д- Shunday qilib,
|
