MREQ
(xotiraga murojaat qilish) va
RD
(xotiradan o‘qish) kabi boshqarish signallari bilan unga murojaat qiladi. Ushbu
signallardan so‘ng, xotiraning o‘qilishi kerak bo‘lgan adresi, shina orqali unga
uzatiladi. Adresni uzatish
parallel
tarzda amalga oshiriladi – 16 bit (64 Kbaytli
xotira uchun), 20 bit (1 Mbaytli xotira uchun) va 32 bit (4 Gbaytli xotira uchun).
Ma’lum bir vaqt oralig‘i o‘tgandan so‘ng (T
3
siklining yarim davri) asosiy xotiradan
o‘qilgan ma’lumotlarni protsessor tomonidan qabul qilib olish amalga oshiriladi.
Parallel tarzda qabul qilinayotgan ma’lumotlarning uzunliklari – 8, 16, 32, 64 yoki
128 bit bo‘lishi mumkin.
Ushbu jarayon sinxron va asinxron tarzda amalga oshirilishi mumkin, ya’ni
kompyuter shinalarining
sinxron
va
asinxron
xillari mavjud. 5.8 va 5.9-rasmlarda
sinxron va asinxron shinalar orqali ma’lumotlarni o‘qish jarayonining vaqt
diagramalari keltirilgan.
86
5.7-rasm. Pentium 4 protsessori asosida qurilgan kompyuter parallel
shinasining tarkibiga kirgan liniyalar.
Sinxron shinada bu jarayon
kvarsli generator
hosil qilgan taktli impulslar
yordamida boshqariladi. Generator hosil qilayotgan impulslarning chastotalari 5
MGs dan, 100 MGs gacha bo‘lishi mumkin. Asinxron shinalarda
taktlar impulslari
generatori
ishlatilmaydi
.
ISA shinasi IBM PC/AT kompyuterlarida qo‘llanilgan, u 8,33 MGs
chastotada ishlaydi. SHina orqali bitta sikl davomida ikki bayt uzatiladi, bu esa uning
maksimal tezligi 16,7 Mbayt/sek ga teng degani bo‘ladi.
EISA shina ham 8,33 MGs chastotada ishlaydi va u orqali bitta sikl davomida
to‘rt bayt uzatiladi. Demak uning tezligi 33,3 Mbayt/sek ni tashkil qiladi.
87
5.8-rasm. Sinxron shinadagi o‘qish jarayoning vaqt diagrammasi.
5.9-rasm. Asinxron shinaning ishlashi.
ISA va EISA shinalari asosan matnli axborotni ishlash uchun mo‘ljallangan,
avvalgi kompyuterlar uchun ishlab chiqarilgan edi. Keyinchalik, kompyuterlarda
Windows operatsion tizimlari ishlatila boshlagandan so‘ng, grafik va rangli video
axborotlarni ishlash uchun ISA va EISA shinalarining tezliklari etarli bo‘lmay qoldi.
Ushbu holatni tushuntirish uchun quyidagi hisoblashlarni bajarib qo‘ramiz.
1024x768 piksel o‘lchamli monitorda rangli harakatlanuvchi tasvirni chiqarish
88
jarayonini tahlil qilib ko‘ramiz. 1 piksel uchun 3 bayt xotira kerak bo‘ladi,
RGB
-
qizil, yashil va ko‘k ranglarning har biri uchun
1 baytdan
. Bitta ekrandagi tasvir
1024x768x3 = 2,25 Mbayt xajmga ega bo‘lar ekan. Tasvirni bir tekis jonlantirish
uchun esa sekundiga 30 kadrni ekranga chiqarish kerak bo‘ladi, ya’ni ma’lumotlarni
uzatish tezligi 67,5 Mbayt/sek ga teng bo‘lishi kerak. Aslida video axborotni
vinchesterdan (CD yoki DVD diskdan) monitorga uzatish uchun, avval asosiy
xotiraga, so‘ngra esa videoadapterga uzatiladi. Demak tezlik, 135 Mbayt/sek ga teng
bo‘lishi kerak. Ammo kompyuterda, shinadan foydalanadigan boshqa qurilmalar
ham bor. Shuning uchun bu xolatda, yana ham yuqori tezlikda ishlay oladigan shina
kerak bo‘ladi.
1990 yili Intel firmasi PCI – tashqi tashkil etuvchi qurilmalarni o‘zaro
birgalikda ishlashini ta’minlovchi shinasini ishlab chiqdi va boshqa ishlab
chiqaruvchilarga ham undan foydalanib tashqi qurilmalar ishlab chiqarish xuquqini
berdi. PCI shinasi dunyo bo‘ylab ommalashib ketdi. Sun kompaniyasi ham shu
paytda ishlab chiqqan kompyuterlarining UltraSPARC versiyasida (UltraSPARC III
kompyuteri) PCI shinasidan foydalandi.
Dastlabki PCI shinasi 33 MGs chastota bilan ishlab, har bir sikl davomida 32
bitdan ma’lumot uzata olgan, ya’ni uning umumiy o‘tkazish qobiliyati 4 bayt x 33 =
133 Mbayt/sek bo‘lgan. 1993 yili PCI 2.0, 1995 yili PCI 2.1, PCI 2.2 shinalarini
ishlab chiqdi. PCI 2.2 shinasi bitta sikl davomida 64 bit uzunlikka ega bo‘lgan
ma’lumotni 66 Mgs chastota bilan uzata olish imkoniyatiga ega bo‘ldi, ya’ni uning
tezligi 8x66 = 528 Mbayt/sek ga etkazilgan edi. PCI va ISA shinalari birgalikda
qo‘llanilgan Pentium rusumidagi dastlabki kompyuterning arxitekturasi 5.5-rasmda
keltirilgan edi.
90-yillarning ohirlariga kelib grafik axborotni almashinish uchun
mo‘ljallangan AGP – grafik ma’lumotlarni uzatish tezligi oshirilgan port shinasi
ishlab chiqildi. Bunday shinaning AGP 3.0 versiyasining tezligi 2,1 Gbaytga
etkazildi. Tarkibida AGP-shinasiga ega, Pentium 4 protsessori asosida qurilgan
zamonaviy kompyuter (yoki tizim) shinalarining joylashtirilishi 5.6-rasmda
keltirilgan edi.
|
