84
5.6-rasm. Pentium 4 protsessori asosida qurilgan zamonaviy kompyuter
(tizim) shinalarining joylashtirilishi.
XIV. ZAMONAVIY KOMPYUTERLAR SHINALARI
Kompyuter texnikasi va texnologiyalarining rivojlanishi davomida, keng va
ko‘p vaqtlar davomida qo‘llanib kelingan, hamda hozirda ham keng qo‘llanilib
kelayotgan shinalar sifatida quyidagilarni sanab o‘tish mumkin: Omnibus (PDP-8),
Unibus (PDP-11), Multibus (8086), IBM PC (PC/XT), ISA (PC/AT), EISA (80386),
MicroChannel (PC/2), PCI (turli xildagi shaxsiy kompyuterlarda), SCSI (turli
xildagi shaxsiy kompyuterlarda va ishchi stansiyalarda), Nubus (Macintosh),
Universal Serial Bus (zamonaviy shaxsiy kompyuterlarda), Fire Wire (maishiy
elektronika qurilmalarida), VME (fizika xonalaridagi qurilmalarda)
va Samas
(yuqori energiyalar fizikasi qurilmalarida). Ushbu o‘quv qo‘llanmada ISA, PCI, PCI
85
Express va USB shinalariga oid ma’lumotlar keltirilgan. Avval ta’kidlaganimizdek,
zamonaviy kompyuterlarda ma’lumotlarni parallel va ketma-ket tarzda uzatuvchi
shinalardan foydalanilmoqda [1,2,26].
Ma’lumotlarni parallel tarzda uzatuvchi shinalar:
- boshqarish signallari uchun mo‘ljallangan liniyalar (chiziqlar);
- adreslar uchun mo‘ljallangan liniyalar;
- ma’lumotlar uchun mo‘ljallangan liniyalardan iborat bo‘ladi (5.7-rasm).
Shinaga ulangan biron-bir qurilma,
masalan - protsessor, boshqa bir
qurilmadan, masalan - asosiy xotiradan, ma’lumot olishi (yoki unga uzatishi) uchun,
avval boshqarish signallari yordamida uni ogohlantiradi. Protsessor asosiy xotiradan
ma’lumotlarni o‘qimoqchi bo‘lsa,
