70
xotira joylashgan. Keyingi qatorlarda
magnitli disklar va lentalar, hamda optik
disklar asosida yordamida ishlaydigan xotira qurilmalari joylashgan.
2.16-rasm. Xotirani besh sathli ko‘rinishda tashkil etish.
Ierarxiya bo‘ylab yuqoridan pastga qarab, uchta ko‘rsatgichni o‘zgarib
borishini ko‘rishimiz mumkin. Birinchidan - xotiraga murojaat qilish vaqti
kattalashib boradi. Registrlarda bu vaqt –
bir necha nanasekundni, kesh-xotirada
bundan salgina ko‘proqni, asosiy xotirada esa bir necha o‘n nanosekundlarni tashkil
qiladi. Keyingi qatorlardagi farqlar yana ham kattalashadi – disklarga murojaat
qilish vaqti kamida 10 mks larga, optik disklar va magnit lentalarda esa bundan ham
katta qiymatlarga ega bo‘ladi, hamda sekundlarda o‘lchanadi. Ikkinchidan xotira
xajmi o‘sib boradi, bu haqida yuqorida aytib o‘tildi. Uchinchidan ma’lum qiymatga
(masalan - 1 dollarga) to‘g‘ri
keladigan xotira hajmi ham, oshib boradi. Ushbu
paragrafda biz asosan magnitli va optik disklarga taalluqli ma’lumotlar bilan
tanishib chiqamiz.
Magnitli disklar – vinchesterlar. Magnitli disk - alyuminiydan (yoki
shishadan) tayyorlangan, magnit qavat bilan qoplangan
bir yoki bir nechta
doirasimon yuzalardan iborat bo‘ladi. Ushbu magnit disklarning diametrlari
avvallari 50 sm bo‘lgan, hozirda ularning diametrlari 3 sm dan 12 sm gacha qilib
ishlab chiqarilmoqda. Noutbuk va netbuklardagi disklarning diametrlari esa 3 sm
71
dan ham kamayib bormoqda. 2.17-rasmda magnitli disk
yo‘lkasining
konfiguratsiyasi keltirilgan.
2.17-rasm. Disk yo‘lkasining bo‘lagi (rasmda ikkita sektor keltirilgan).
Yo‘lka
(rus tilida – dorojka) deganda, disk to‘liq bir marotaba aylanishi
natijasida, unga yozilgan bitlar ketma-ketligi tushuniladi. Har bir yo‘lka ma’lum bir
uzunlikdagi
sektorlarga
bo‘lingan. Odatda har bir sektor 512 bayt (4096 bit)
hajmdagi ma’lumotlardan iborat bo‘ladi. Yo‘lkada ma’lumotlardan avval, yozish-
o‘qish qurilmasini sinxronlash uchun mo‘ljallangan
preambula
(preamble)
joylashgan bo‘ladi. Ma’lumotlardan
keyin esa, xatolarni to‘g‘irlash kodi ECC
(Error-Correcting Code, rus tilida - kod ispravleniya oshibok) yozib qo‘yiladi.
Bunday kodlar sifatida Xemming yoki Rid-Solomon kodlaridan foydalaniladi.
Qo‘shni sektorlar orasida
sektorlararo intervallar
joylashgan bo‘ladi.
Ishlab
chiqaruvilar disklarning hajmi sifatida formatlanmagan diskning o‘lchamini
keltiradilar. Odatda formatlangan diskning o‘lchami, formatlanmagan diskning
o‘lchamiga nisbatan 15 % ga kam bo‘ladi. Hozirgi disklarda 5000 dan 10 000
tagacha yo‘lkalar bo‘lishi mumkin, ya’ni har bir yo‘lkaning kengligi 1 mikrondan 2
mikrongacha bo‘lishi mumkin (1 mikron=1/1000 mm). Yo‘lkalarga yozilgan
72
ma’lumotlarning zichliklari, yo‘lkaning markazdan
qancha uzoqda joylashganiga
qarab 50 000 dan 100 000 bit/sm gacha bo‘lishi mumkin.
Ko‘pgina vinchesterlar ustma-ust joylashgan bir nechta plastinkalardan iborat
bo‘ladi. Plastinkalardagi markazdan bir xil uzoqlikda joylashgan yo‘lkalar –
silindr
deb ataladi. Zamonaviy shaxsiy kompyuter modellarida 6 tadan 12 tagacha
plastinkalardan iborat vinchesterlar o‘rnatilgan. Disklarning aylanish tezliklari
minutiga 5400, 7200 yoki 10 800-taga etishi mumkin. Hozirgi disklarda bir
yo‘lkada joylashgan ma’lumotlarni o‘qish tezligi 40 Mbayt/sek dan oshib ketdi.
Hozirgi
disklarda, avvalgi disklardan farqli ravishda silindrlar
zonalarga
bo‘lingan. Bu narsa disklarning hajmini oshirish maqsadida amalga oshirilgan.
Odatda ularning soni 10 tadan 20 tagacha bo‘lishi mumkin. Quyidagi 2.18-rasmda
zonalari soni 5-taga teng bo‘lgan disk keltirilgan.
Vinchesterni boshqarish –
kontroller
