O c h I q kon ishlari t e X n o L o g I y a s I, m e X a n I z a t s I y a s I va

ekskavator va harakatchan transport vositasidan foydalanish m a’qul, bu esa o ’z 
o ’m ida tog’ jinsi aralashuvi va yo’qotilishini kamaytiradi.
K atta miqyosda karyer transportini tanlashga karyer maydonining 
o ’lchamlari, tashish masofasi, yuzaning topografiyasi va muhitning iqlimiy 
sharoitlari ta ’sir qiladi.
Texnologik va texnik omillardan
uskunalami tanlashga asosan karyeming 
foydali qazilma va b o ’sh tog’ jisni bo’yicha unumdorligi ta’sir qiladi. Ba’zi 
hollarda uskunalami tanlashga yer yuzasini o ’z holiga keltirish bo’yicha 
bajariladigan ishlarga qaraladi. Karyeming unumdorligi katta darajada kon va 
transport mashinalarini tanlashga bog’liq bo’ladi (ekskavator cho’michining 
sig ’imi, transport vositalarining yuk ko’tarish qobiliyati va sig’imi, skvajinalar 
diametri va boshqalar). Nisbatan katta karyerlarda iqtisodiy unumdorlikni 
ta ’minlash uchun nisbatan katta unumdorlikka ega uskunalardan foydalanish 
m a’qul.
Iqtisodiy omillardan uskunalami tanlashga kapital va foydalanish xarajatlari 
ta ’sir qiladi.
Texnologik yuk aylanmasi kompleks uskunalarining ratsional foydalanilishi 
o ’zaro bog’liq jarayonlar uskunalaridan foydalanishda texnologik sifatli va sonli 
aloqaga bog’liq b o ’ladi. Nisbatan keng tarqalgan uskunalar majmuasi bo’lmish 
davriy harakatdagi ekskavatordan, temiryo’l va avtomobil transportidan 
foydalangan holdagi misollar 8.4-jadvalda keltirilgan.
8.4 .jadval
U s k u n a la r m a jm u a s i
B og’liq texnologik 
ja r a y o n la r
T exnologik b og’liqlik
B urg’ulash 
stanoklari- 
davriy 
harakatdagi 
ekskavatorlar - tem iryo’l 
transporti
Tog’ jinslarini qazib 
olishga 
tayyorlash 
va 
qazish-yuklash 
ishlari
Burg’ulash 
stanoklarining 
soni va o ’lchamlari - yuk 
aylanmasida 
ekskavatorlar 
unumdorligi va soni
Yuklash va tashish
Poezdning foydali massasi va 
lokomotivtarkiblar soni - yuk 
aylanmasidagi 
ekskavatorlar 
unumdorligi va soni
B urg’ulash 
stanoklari-
Tashish va ag’darma Poezdning foydali massasi va
303

davriy 
harakatdagi 
ekskavatorlar - tem iiyo’l 
transporti
hosil qilish
lokomotivtarkiblar soni - yuk 
aylanm asida 
ag ’darm a 
m ashinalarining unumdorligi 
va soni
B urg’ulash 
stanoklari- 
davriy 
harakatdagi 
ekskavatorlar - tem iryo’l 
transporti
Tog’ jinslarini qazib 
olishga 
tayyorlash 
va 
qazish-yuklash 
ishlari
B urg’ulash 
stanoklarining 
soni va o ’lchamlari - yuk 
aylanm asida 
ekskavatorlar 
unumdorligi va soni
Yuklash va tashish
A vtosam osvalning 
kuzovi 
sig ’imi 
(yuk 
ko ’tarish 
qobiliyati) va soni - yuk 
aylanm asida 
ekskavatorlar 
unum dorligi va soni
Tashish va a g ’darm a 
hosil qilish
A vtosam osvalning 
kuzovi 
sig ’imi 
(yuk 
k o ’tarish 
qobiliyati) va soni - yuk 
aylanm asida 
ag ’darma 
m ashinalarining unumdorligi 
va soni
A lohida texnologik jarayonlam ing uskunalarini tanlash va karyem ing 
kom pleks m exanizatsiyalash strukturasini tashkil qilish yuqorida k o ’rsatilgan 
prinsiplar asosida va keltirilgan faktorlar asosida tashkil qilanida va keltirilgan 
guruhlam ing ta ’siri quyidagi asosiy h o la tla rd a k o ’rinadi.
1. 
K aryem ing kompleks m exanizatsiyalash strukturasini tashkil qilish yuk 
aylanmasi asosiy va yordamchi uskunasining ratsional tashkil qilinishiga 
asoslanadi.
2. 
M ajm ualar tarkibiga faqatgina texnik xarakteristikalari tog’ jinslarining 
xususiyatlariga va yotish holatlariga m os keluvchi m ashinalar kiradi.
3. 
Uskunalar majmuasining unumli ishlashini ta ’minlash uchun uskuna va 
m ashinalam ing sonli yoki unumdorli zaxirasini ta ’minlash kerak.
4. 
A sosiy va yordamchi jarayonlam ing mashinalari kuchi, o ’lchamlari, 
unum dorligi va soni o ’zaro mos b o ’lishi kerak.
5. 
Umumiy texnologik jarayondagi o ’lchamlari, unumdorligi va soni 
bo g ’lanadigan mashinalar asosan qazib olish va tashish mashinalari hisoblanadi.
6. 
Yordamchi ishlami mexanizatsiyalash uchun m ashinalam i tanlash asosiy 
jarayonlam ing uskunalari o ’lchamlari va ishni tashkil qilinishiga, shuningdek
104

karyerning unumdorligi va foydali qazilmaning yotish holatiga ko’ra amalga 
oshiriladi.
Kompleks mexanizatsiyalashning strukturasini aniq kon uchun tanlash 
quyidagi ketma-ketlikda amalga oshiriladi.
1. 
Birinchi bosqichda bu holatda texnik va tabiiy holatlarga ko’ra qo’llanilishi 
mumkin b o ’lmagan strukturalar chiqarib tashlanadi.
2. 
Qolgan strukturalardan tabiiy, texnologik, texnik va tashkiliy omillarga 
mos keluvchisi tanlab olinadi.
3. 
Eng m a’qul bo ’ladigan strukturalar ulaming texnik-iqtisodiy ko’rsatkichlari 
bo ’yicha ko ’rib chiqiladi. Texnik-iqtisodiy baholash aniq holatlarda asosiy va 
yordamchi ishlarda q o ’llaniladigan mashinalaming unumdorlik va ratsional 
foydalanish jarayoni bo ’yicha amalga oshiriladi.
8 .5 . KO M PLEKS MEXANIZATSIYALASH TARKIBITASNIFLARI

Download 8,39 Mb.