O c h I q kon ishlari t e X n o L o g I y a s I, m e X a n I z a t s I y a s I va

Q a z ib olish 
tiz im la r i
Q a z ib olish tiz im la ri 
x a ra k te ris tik a la ri
Q o ’llanish
holati
Q o ’llan ilad ig
an u sk u n a
Transportsiz (qayta 
ekskavastiyalashsiz 
yoki ag’darmaga 
qayta ekskvastiyalash 
bilan)
Qoplovchi 
tog’ 
jinsi 
bevosita 
ekskavator 
bilan 
ichki 
a g ’darmalarga tashiladi 
(tog’ 
jinslarining 
a g ’darmalardagi 
qayta 
ekskavastiyasi mavjud)
Qalinligi 
chegaralangan 
gorizontal va 
yotgan
konlar,qoplov 
chi 
tog’ 
jinsining 
qalinligi 
ekskavatomin 
g 
ishchi 
organi 
bilan 
chegaralangan 
. Qiya va tik 
qiya 
konlar 
koplovchi tog’ 
jinslarining 
yumshoqligid 
a 
va 
karyerning 
ikki va uch 
qayta
ekskavastiya
qilish
imkonini
beruvchi
chuqurlikda
Mexanik 
kuraklar 
va 
katta 
ishchi 
a ’zoli
draglaynlar
Ekskavator-karyer
Ochish va qazib olish 
ishlari almashinib bitta 
draglayn 
yordamida 
amalga 
oshiriladi. 
Qoplovchi 
tog’ 
jinsi 
qazib 
olingan 
maydonlarga tashlanadi, 
foydali 
qazilma 
esa 
yuqorida 
o ’matilgan 
bunkerlarga 
yoki 
uyumga 
tashlanadi; 
bunkerdan 
foydali 
qazilma 
konveyerga 
yoki 
temiryo’l 
transportiga 
borib 
tushadi
Qalinligi 
chegaralangan 
(25 m 
gacha) 
gorizontal va 
yotgan konlar 
va qoplovchi 
tog’ 
jinsar 
30m gacha.
Draglayn, 
harakatlanuvc 
hi 
bunker 
qabul qilgichi 
bilan, 
uyumdan 
yuklash uchun 
mexanik kurak
299

Transport-ag ’ darma
Qoplovchi 
to g ’ 
jinsi 
transport 
a g ’darm a 
ko ’priklari 
yoki 
ag ’darm a 
hosil 
qilgichlar 
yordam ida 
ichki 
ag ’darm alarga 
tashiladi
Yumshoq 
qoplovchi tog’ 
jinsli
gorizontal va 
yotgan konlar
Zanjirli 
va 
rotorli
ekskavatorlar 
va 
mexanik 
kuraklar, 
transport- 
ag ’darma 
k o ’priklar 
va 
harakatlanadig 
an 
konsolli 
ag ’darm a hosil 
qilgichlar
M axsus
Qoplovchi 
to g ’ 
jinsi 
katta ekskavatorlar bilan 
yoki 
g ’idrilakli 
skreperlar,
gidrom exanizatsiyalang 
an 
usul, 
kabel 
kran 
yordam ida qazib olinadi
Yumshoq 
qoplovchi tog’ 
jinsli
gorizontal va 
yotgan konlar. 
Tik qiya qattiq 
to g ’ 
jinsdagi 
plastlarda 
kabel - 
kranlardan 
foydalanishda
Kabel
ekskavatorlar,
g ’ildirakli
skreperlar,
gidromonitor
va er tortuvchi
uskunalar,
kabel-kranlar
Transporti i
Qoplovchi 
to g ’ 
jinsi 
transport 
vositalari 
yordam ida 
ichki 
va 
tashqi 
ag’darm alarga 
tashiladi
Turli
tuzulishdagi 
har 
qanday 
qattiqlikdagi 
tog’ jinslariga 
ega konlar
Turli 
turdagi
ekskavatorlar,
tem iryo’l,
avtomobil 
va
konveyer
transporti
Aralash
(kom binatsiyalash­
gan)
Turli 
tizim lam ing 
kombinatsiyasi
Yumshoq tog’ 
jinsli 
va 
qalinligi 
chegaralangan 
gorizontal va 
yotgan konlar
Yuqori 
pog’onalar 
uchun 
turli 
turdagi
ekskavatorlar,
pastki
pog’onalar
uchun 
ishchi
a ’zosi
uzaytirigan
ekskavatorlar
yoki
avtomobil
transporti,
transport-
300

ag’darma
uskunalar
8 .4 . K OM PLEKS MEXANIZATSIYALASH TARKIBINI TASHKIL QILISH 
BO’YICHA ASOSIY QOIDALAR
Kom pleks mexanizatsiyalashni tashkil qiluvchi uskunalar majmuasi 
karyerda alohida yuk aylanmalari bilan tashkil qilanadi. Karyerdagi yuk 
aylanm alar soni kam ida ikkita (qoplovchi tog’ jinsi va foydali qazilmani tashish 
uchun) b o ’ladi. K o’p hollarda (asosan katta karyerlarda va bir nechta alohida 
tashiladigan yuklar mavjudligida) bir necha qoplovchi tog’ jinslarini va foydali 
qazilm alam i tashish uchun m o’ljallangan yuk aylanmalarini tashkil qilish 
iqtisodiy va texnik maqsadga muvofiq. Alohida qoplovchi tog’ jinsini tashish 
yuk oqim lari quyidagi hollarda qo’llaniladi: bo’sh tog’ jinslarining katta 
masshtablarida, karyer maydonlarining katta o ’lchamlarida, qoplovchi tog’ 
jinsini 
tashqi 
va ichki ag’darmalarga tashishda va markazlashmagan 
ag ’darm alarga tashishda, turli gorizontlardan qoplovchi tog’ jinsini tashish 
uchun turli transport vositalaridan foydalanishda va boshqalar. Foydali 
qazilm lam ing alohida yuk aylanmalari faqatgina ulaming turi va tarkibi 
bo ’yicha ajratishda va ulami bir qismini boyitish fabrikalariga va qolganini 
maydalash uskunalariga tashish kerakligida hosil bo’ladi.
K atta karyerlarda alohida yuk aylanmalari karyemi texnologik zonalar 
b o ’yicha b o ’ladi, zonalar o ’z ichiga karyerning xizmat ko’rsatiladigan va 
transport aloqalari joylashgan xizmat ko’rsatilmaydigan qismlarni oladi. Har bir 
texnologik zonada bir biriga bog’liq bo’lmagan va qisman bog’liq bo’lgan 
burg’ulash, qazib olish, yuklash va tashish uskunalari mavjud. Davriy 
harakatdagi uskunalardan foydalanishdagi kompleks mexanizatsiyalashning 
strukturasi 8 .6-rasm .da ko’rsatilgan. Uskunalar majmuasi mos ravishda alohida 
texnologik jarayonlar uchun asosiy va yordamchi uskunalar sifatida tashkil 
qilinadi: to g ’ jinslarini qazib olishga tayyorlash, qazish-yuklash ishlari, kon 
massasini tashish, ag ’darma hosil qilish (bo’sh tog’ jinslarini qazib olishda), 
om borxona ishlari va birlamchi qayta ishlash (foydali qazilmalami qazib
301

olishda). K onning to g ’ jinslarining xususiyatlari va kon texnologik ishlarga 
k o ’ra kon ishlarini am alga oshirishda alohida jarayonlar mavjud b o ’lmasligi 
mumkin (kon m assasini qazib olishga tayyorlash va ulam i tashish). Bunday 
holatda m ajm uada shunga mos keluvchi mexanizm lar mavjud bo ’lmaydi.
Kom pleks mexanizatsiyalashtirish tarkibi oqimlilik va jarayonlam ing 
bajariishini m aksim al umumiylashtirishga asosida quriladi. Oqimlilik asosan 
cheksiz ish d avriga ega mexanizmalrdan foydalanganda oson erishiladi. Yaxshi 
holatlarda ishlab chiqarish jarayonlarini birlashtirish o ’zida qazib olish, tashish 
va uni ag ’darm alaga tashish qobiliyatiga ega transportlardan foydalanib 
bajariladi (kuchli ochuvchi mexanik kuraklar va draglaynlar, g ’ildirakli 
skreperlar, buldozerlar va boshqa). Kompleks mehanizastiyalashda uskunalarda 
tanlashda tabiat, texnologik, texnik, tashkiliy va iqtisodiy om illarga e ’tibor 
beriladi.

Download 8,39 Mb.