O c h I q kon ishlari t e X n o L o g I y a s I, m e X a n I z a t s I y a s I va

va qazib olish amalga oshiriladi. U karyeming bir, ikki yoki barcha bortlarini o ’z 
ichiga olishi mumkin. K aryem ing qurilishida ishchi maydon qoidaga ko’ra, 
faqatgina ochuvchi pog’onalami o ’z ichiga oladi, kon-kapital ishlaming 
yakuniga ko ’ra qazib oluvchilami ham o ’z ichiga oladi. Ishchi maydondagi 
qazib oluvchi, ochuvchi va kon-tayyorlash zaboylarining soni mustaqil 
tanlanmaydi, buning sababi alohida ishlaming bajarilishi bu ko’rsatkichlarga 
bog’liq b o ’ladi. Kaiyerda har bir ekskavator ish vaqtida muayyan gorizontal 
maydonni 
Se
egallaydi, u ishchi maydonning kengligi 
Bp„\&
ekskavator 
blokining uzunligi
Lt
bilan xarakterlanadi. Asosan temiryo’l transportida 
= 20+
ЛОминг м2
va avtomobil transportida 
Sf
=5+10
мингм2.
Karyer 
ishchi 
maydonida joylashishi 
mumkin bo’lgan ekskavator 
bloklarining soni quyidagi formula bilan aniqlanadi:
(8-2)
Bunda, 
k„
=0.85-0.93 - ishchi maydondagi pog’onalaming qiyaliklari
mavjudligini inobatga oluvchi koeffitsiyent;
kpt
= 0, 7 +0,8 - zaxira bloklarining mavjudligi inobatga oluvchi koeffitsiyent
(ishchi b o ’lmagan).
Konni qazib olish davrida ishchi maydonning o ’zgarishi turlicha bo’ladi. 
Karyem ing qurilish davrida va uning kuchini aniqlashda ishchi maydon rejada 
va balandlikda turli konlami qazib olishda oshadi. Karyeming proekt kuchini 
aniqlashda ishchi maydon maksimal nuqtaga erishadi. Gorizontal va yotgan 
konlami qazib olishda ishchi maydonning balandlik nuqtasi uncha o ’zgarmaydi 
(asosan yuza relyefining o’zgarishidan va foydali qazilmaning joylashish 
chuqurligidan) 
va 
uning 
o ’lchamlari 
rejada 
faqatgina 
karyer 
konfigurastiyalarining o ’zgarishi sababli o ’zgaradi (rasm. 8.3). Bunday 
konlaming qazib olish davrida kon - tayyorlash ishlari bo’lmaydi. Gorizontal va 
yotgan konlami qazib olishda ishchi maydon asosan qoplovchi tog’ jinsi va 
foydali qazilmada cheksiz va nisbatan o ’lchamlar bo’yicha doimiydir. Shu 
sababli ular uzunasiga rivojlanadi. Qiya va tik qiya Konlarda karyeming
289

chuqurlashishi bilan ishchi maydon ham pasayadi (rasm. 8.3). Yangi 
pog’onalam i kesish oqibatida yuqoridagi gorizontlar karyer chegarasigacha 
borm aguncha ulam ing kattaligi oshadi. M aydonning tekis relyefida a karyerning 
ikkala bortining qazib olinishida ishchi maydonning yuzasi (
м
2) quyidagi 
formula bilan aniqlanadi:
s„
= [*,., (C«A + « S A ) + (8-3)
Bunda, 
hpl -
ishchi maydon balandligi, m;
A* A " m os ravishda qazilmaning yotgan va osilgan tom onidan ishchi bort 
qiyalik burchagi, daraja;
Я. - karyer tubi kengligi, m;
po g ’onalar ish frontining o ’rtacha uzunligi, m.
Y uqorida karyer chegaralariga etgandan keyin yuqori gorizontlarda ishlar 
to ’xtatiladi va ishchi m aydon vertikal bo ’yicha siljiydi (chuqurlashadi) va uning 
o ’lchamlari kam ayadi. Shu sababli qiya va tik qiya konlam i qazishda ishchi 
m aydon chuqurlashuvchi deb ataladi.
8 .3 -ra sm .. G o r iz o n ta l (a) v a tik q iy a (b) kon u y u m la rin i q a z is h d a k a r y e r n in g ishchi 
m a y d o n i ( s o n la r b ila n k a r y e r ishchi m a y d o n i h o la tin in g o ’z g a ris h i k o 'r s a tilg a n ) ; K- 
k a r e n in g o x irg i k o n ta r i
290

8 .3 . QAZIB OLISH TIZIMLARI TURLARI
K ontexnik adabiyotda va amaliyotda eng qo’p tarqalgan va qo’llaniladigan 
qazib olish tizimlaridan prof. E.F.Sheshko, akad. N.V.Melnikov va akad. 
V.V.Rjevskiy tomonidan taqdim etilgan tizimlar hisoblanadi.
Akad. V.V.Rjevskiy tomonidan taqdim etilgan qazib olish tizimi asosiga 
(jadval 8.1. va rasm. 8.4) konning qazib olishning kon geologik va geometrik 
tartiblari olingan. Bu klassifikastiyalarga ko’ra turli ko’rinishdagi gorizontal va 
yotgan, shuningdek qiya va tik qiya konlarli qazish uchun tizimlari mavjud. 
Gorizontalr konlami qazib olish tizimlari faqatgina ochish va qazib olish tartibi 
bilan xarakterlanadi, bu holalda kon-qurilish ishlari karyeming qurilish davrida 
yakunlanadi. Kon-tayyorlash ishlari faqatgina karyeming rekonstruksiya davrida 
qayta tiklanishi mumkin. Bunday qazib olish tizimlari bir tekisli (butun) deb 
ataladi (doimiy ishchi maydon bilan).
8.1- jadval
T iz im la r
g u ru h i
in d ek si
G u r u h la r
G u ru h c h
a -la r
indeksi
G u ru h c h a -
la ra ro
Tizim
indeksi
Q azib olish tizim i
S
Y oppasiga
SD
Yoppasiga
SDO
Yoppasiga 
bo'ylam a
(ishchi
b o ’ylama
bir bortli
m aydonning
doim iy
SDD
B o’ylama ikki bortli
joylashuvi
bilan)
SP
Yoppasiga
SPO
Yoppasiga ko’ndalang
k o ’ndalang
bir bortli
SPD
Yoppasiga ko’ndalang
ikki bortli
SV
Yoppasiga
SVTS
Yoppasiga elpig'ichsi-
elpig’ich-
mon markazlashgan
simon
SVR
Yoppasiga 
elpig’ich-
simon tarqoqlashgan
SK.
Yoppasiga
SKTS
Yoppasiga 
xalqasi­
xalqasimon
mon markazlashgan
SKP
Yoppasiga 
xalqasi­
mon pereferiyali

Download 8,39 Mb.