O c h I q kon ishlari t e X n o L o g I y a s I, m e X a n I z a t s I y a s I va

Maydalash 
uskunalar 
bilan 
(rasm. 
8.12) 
jihozlangan 
majmualardan 
f o y d a l a n i s h d a
kon massasi mexanik kuraklar bilan avtosamosvallarga yuklanadi, 
ular esa qayta yuklash nuqtalarigacha tashiladi. Maydalashdan keyin ular 
k o ’tarish va magistral konveyerlariga uzatiladi va qayta yuklash nuqtasigacha 
tashiladi. Foydali qazilma maydalash - boyitish uskunasiga, qoplovchi tog’ jinsi 
ag’darmaga borib tushadi. A g’darma hosil qilish jarayoni bunday holda lentali 
konveyerlar bilan amalga oshiriladi. Kon massasini ko’tarish uchun konveyerlar 
(ochiq va galereyalarda) karyerlaming ishchi va uchki bortlarida, stvolni 
markazlashtiruvchi gorizontlar bilan bog’lovchi kvershlagli qiya stvolda 
joylashtirilishi mumkin. Konveyemi qiya stvolda o ’matish katta harajatlami 
talab qiladi. Lekin ba’zi hollarda (iqlim, davriy tekislanuvchi bortlar va 
boshqalar) stvolni qurishga bo’lgan harajatlar uncha katta bo’lmagan 
ekspluatastion harajatlar bilan qoplanadi. Maydalash uskunali avtomobil- 
konveyer majmualari ish darvi katta bo’lgan (20 yilan ko’p) va qazilmalaming 
murakkab yotish holatiga ega, alohida qazib olishni talab qiluvchi, katta 
chuqurlikka ega (100m dan yuqori) va katta tashish masofasiga (6-7km) ega 
katta 
karyerlarda
(boyitishga keladigan rudalami tashishda) qo’llash m a’qul. Majmuaning asosiy 
kamchiligi bu katta qurilish-o’matish harajatlarini talab qiluvchi katta 
maydalasha uskunalarini davriy ko’chirishdir.
8.12-rasm .. Kon massasini yarim tu rg ’un maydalash uskunalarida maydalash bilan 
q o ’llaniladigan avtomobil-konveyer transportidan foydalanib qazib olish sxemasi:
333

1 - burg’ulash stanogi; 2-ekskavator, 3 - avtosamosval; 4 - qabul qilish bunkeri; 5-elak-qabul 
qilgich; 6-maydalagich; 7-zaboy lentali konveyeri; 8-konveyerli vibroelak; 9,10,11 va 12- 
konveyerlar; 13-tashlash g ’altagi; 14-ag’darma konveyeri; 15-ag’darma hosil qilgich
Avtom obil-konveyer transportiga ega elash uskunalariga ega texnologik
m ajm ualardan foydalanishda kon massasi elashdan keyin (elashosti m ahsuloti) 
konveyerga boradi va qabul qilish nuqtalariga tashiladi. Elakusti m ahsulotlar 
avtosam osvallar bilan karyerlarda tashqariga chiqariladi yoki butoboylar bilan 
jo y id a m aydalanadi (yoki boshqa usullar bilan). Bu majmua portlatilgan kon 
m assasida kattaligi 300mm dan yuqori b o ’lganda q o ’llaniladi (95% va undan 
yuqori).
M axsus konveyerli texnologik m ajm ualar am aliy tajriba bosqichida turibdi.
Avtomobil va temiryo’l transportini skipli ko ’targich bilan majmuada 
q o ’llashda
kon massasi avtosam ovallar bilan yarim turg’un karyerning qayta 
yuklash nuqtalariga tashiladi, u erda skiplarga yuklanadi va doimiy qayta 
yuklash nuqtalariga yuqoriga chiqariladi. Yuqorida skiplardan kon massasi 
avtosam osvallarga yoki tem iryo’l transportiga yuklanadi va qabul qilish 
nuqtalariga tashiladi. 
Avtomobil 
v a tem iryo’l 
transporti 
bilan 
skipli 
k o ’targichlam i tik qiya yotgan qazilm alar va bortlari turg’un bo ’lgan chuqur 
karyerlarda qo ’llash m a’qul. Skipli k o ’targichning yaxshi tomonlari bu, karyer 
borti 
b o ’ylab tashishdan k o ’ra tashish 
masofasining kamligi, kapital 
transheyalam i qurishga minimal kapital harajatlar, katta bo’laklam i yarim
tu rg ’un m aydalagichlarda maydalam asdan tashish, har qanday iqlimiy holatlarda 
ishlay olishi, k o ’tarishni avtom atlashtirishning mumkinligi va osonligidir. 
Avtom obil transporti bilan skipli k o ’tarishni birga qo ’llash kon massasini 
alohida qazib olish imkonini beradi. Skipli ko ’targichning kam chiliklariga, 
karyerda va yuqorida ikkita qayta yuklashning amalga oshirilishi, yangi 
gorizontlam i tayyorlashda transheyaning chuqurlishishining qiyinligi, chuqur 
gorizontlarga maxsus avtomobil s ’ezdlarini qurish kerakligi yoki odam lar va 
uskunalam i olib kelish uchun m axsus kletli qurilmani qurish kerakligi kiradi.
K aryerning yarim turg’un qayta yuklash nuqtalarida skiplarni yuklash 
bevosita avtosam osvallar bilan yoki oraliq bunkerlar va dozatorlardan
334

foydalangan holda amalga oshirilishi mumkin. Skipning bevosita avtosamosval 
bilan yuklashda skipning hajmi avtosamosval hajmiga mos yoki undan kichik 
b o ’lmasligi kerak. Skipga ko’ra joylashuvga qarab yuklash oldindan yoki 
yondan yuklash mavjud. Oldindan yuklash nisbatan oddiy bo’ladi, lekin katta 
burilish maydonlari va qayta yuklagichni chuqurroq gorizontlarga tashishda 
ishlami to ’xtatilishi talab qilinadi. Yondan yuklashda metall va temirbeton 
k o ’prikli va estakadali turli tuzilmalardan foydalaniladi. Avtosamosvallar bilan 
bevosita yuklash katta qayta yuklash maydonlarini qurishga harajatlar talab 
qilmaydi. Ular past haroratlarda va katta namlikka ega kon massasini tashishda 
qo ’llanilishi mumkin. Lekin unga skipli uskuna va avtotransportning qattiq 
bog’liqligi hos.
Katta sig’imga ega oraliq bunkerlar va dozatorlardan foydalangan holda 
skiplami yuklashda skipning va avtotransportning mustaqil ishi ta ’minlanadi va 
jarayonni avtomatlashtirish imkoni bo’ladi. Lekin bunday yuklash qayta yuklash 
nuqtalarini qurishga bo’lgan katta harajatlami talab qiladi. Bunga katta 
namlikdagi past harorat vaqtida kon massasini yuklash qiyinchiligi hos bo’ladi.
Kon massasini skipdan yer yuzasi transportlariga qayta yuklash turg’un 
bunkerlar yordamida amalga oshiriladi, turg’un bunkerlardan kon massasi 
plastinkali qabul qilgichlar yordamida chiqariladi.

Download 8,39 Mb.