Tayanch iboralar:
Avtomatlashtirish sistemasini loyihalash
loyihalash
bosqichlari
me`yoriy
hujjatlar
ko`rsatma materiallar
tipoviy chizmalar
texnik loyiha
texnik topshiriq;
ishchi hujjatlar.
Nazorat savollari:
1. Loyihalash jarayonlarini avtomatlashtirish asoslari
fanining maqsadi haqida
tushuncha bering.
2. Loyihalashda qanday me`yoriy va ko`rsatma hujjatlardan foydalaniladi?
3. Loyihalash bosqichlari nimalardan iborat?
4. Loyiha hujjatlarining tarkibi va tartibi haqida nimalar bilasiz?
5. Loyihalashning texnik topshirig‘iga qanday ma`lumotlar kiradi?
6. Avtomatlashtirish sistemalarining loyihalash qanday holatlarda bir bosqichda
amalga oshiriladi?
7. Bir bosqichli loyihalashda qanday hujjatlar tayyorlanadi?
8. Ikki bosqichli loyihalash qanday holatlarda amalga oshiriladi?
9. Ikki bosqichli loyihalashda qanday hujjatlar tayyorlanadi?
10. Ishchi chizmalar mazmuni xususida ma`lumot bering?
Adabiyotlar:
1. Texnologik jarayonlarni boshqarish sistemalari, YUsufbekov N.R. va
boshqalar, T., O`qituvchi, 1997, 532-537 betlar.
2. Proektirovanie sistem avtomatizatsii texnologicheskix protsessov, Pod red.
A.S.Klyueva, 20e izdanie, M., energoatomizdat, 1990, str.5-12.
3. Proektirovanie sistem avtomatiki, Martinenko I.I. i dr., 2-e izdanie, M.,
Agropromizdat, 1990, str.5-14.
2. Avtomatlashtirilgan sistemalar va vositalarini shartli
belgilanishlarining o`qish texnikasi .
Reja
1.
SHartli belgilanishning o`qish texnikasi.
2.
Birlamchi o`lchov o`zgartkichlari belgilanishini taqqoslash.
3.
Ikkilamchi qurilmalarning belgilanishi.
1. SHartli o`quv texnik ko`rsatmalarini shartli belgilanishiga qaraymiz va ayrim
paytlarda avtomatik vositalarda uchraydigan qurilmalarni belgilanishi.
SHitda va
joyiga o`rnatilishi 9 – rasmda haroratni o`lchash va to`g‘rilash uchun asboblarning
shartli belgilanishi. U qanday o`qiladi? Dastlabki o`lchovchi o`zgartkich (sezuvchi
element) uchun haroratlar o`zgarishi va joyiga o`rnatish.
Misol
uchun:
Termoelektrikli
o`zgartkich
(termopara),
qarshilik
termoo`zgartkich (qarshilik termometri) termoballonning monometrik termometri va
hokazolar.
ТЕ
Т I
T R
TRC
T C
T C
TRK
T S
a) b) v) g) d)
9 – rasmda haroratlarni o`lchash va to`g‘rilash uchun qurilmalarni
belgilanishi keltirilgan.
9.a-rasmda aylana ichida gorizantal chizig‘i bo`lmagan (qurilmani joyiga
o`rnatish yoki daslabki o`lchovchi o`zgartkich 7 – jadvalda ko`rsatilgan)
9.b-rasmda birinchi T harf haroratni o`lchash parametrini belgisi ikkinchi
E
harf sezuchi elementni belgisi. SHunday qilib kerakli ma`lumot hajmi umumiy
ko`rinishi bu shartli belgida uzatiladi.
9.
b – rasmdagi I harfi o`zgarish tavsifini ko`rsatuvchi qurilma.
9.
v – rasmda ikkala qurilmani shitga o`rnatish, rasshifrovka qilishni belgilanishi
keltirilgan. Bu erda ikkala
T haroratni ikkala
R ro`yxatga oladi.
S harfli qurilma esa
rostlaydi.
9.g – rasmni chap tomonida haroratni shkalasiz to`g‘rilash, joyiga o`rnatish
tasvirlangan
. S harf regulyator ekanligini bildiradi.
Birinchi belgilanish T – haroratni o`zgarishini ko`rsatuvchi majmua, R –
ro`yxatga oluvchi, C – rostlagich va K – boshqaruv bekatni bildiradi. Bu ikkinchi
qurilma va ―Start‖ nazorat qiluvchi blok sistemalar bo`lishi mumkin.
9.d – rasmda
harorat relesi tasvirlangan. Bu erda T – harorat, S – kontaktli qurilma.
a) b) v)
10 – rasmda bosimni o`lchovchi qurilmalarni belgilanishi keltirilgan.
10.a – rasmda (R) bosimlarni o`lchash uchun qurilmalarni joyiga o`rnatish
haqidagi ma`lumotlar. I – kuzatuvchi,
manometr, difmanometr, tyagomer,
naporomer, vakummetr va h.k.; (D) – difmanometr ko`rsatish farqi. SHkalasiz(I
harfsiz) masofadan uzatish, T – manometr, difmanometr bilan elektr yoki pnevmatik
uzatgich. 10.
b – rasmda aylana ichining yuqori qismida P va R harflar yozilgan.
Bosimni ro`yxatga oluvchi qurilmaning har qanday ko`rinishiga 2–qurilma misol
bo`la oladi.10.v–rasmda elektrkontaktli manometr (vakuummetr) va regulyatorni
o`lchash haqidagi ma`lumot beruvchi qurilma. Bu erda R – bosim, I – ko`rsatgich, S
– kontaktli qurilma, S – to`g‘irlagich.
a) b) v)
11 – rasm. Sarfni o`lchovchi qurilmalarni belgilanishi.
11.a – rasmda qiziqarli belgilanish keltirilgan. Ichida gorizontal chizig‘i
bo`lmagan aylana bu dastlabki o`lchovchi o`zgartkich yoki qurilmani joyiga o`rnatish
keltirilgan.
F va
E harflar sarfga tegishli belgilash va sezuvchi element.
E bu qurilma
emas lekin o`lchovchi o`zgartkich. SHunday qilib
bu belgilash balki diafragmaga,
PI
PDI
PT
PIS
PС
PR
FE
FI
FQI
FFR
konusga (soplu), ventilli trubaga induktsion sarf o`lchagich datchikga va h.k.larga
tegishli. Gap shundaki, oldinda qo`llanilgan GOST 3925 – 58 maxsus shartli grafik
belgilanish bilan dastlabki o`zgartkich bor edi. CHizilgan grafikda oson o`rganiladi.
Hozirgi vaqtda ko`rsatilgan standart ish berayapti. Amalyotda shunday voqealar
uchraydiki o`qigan funktsional sxema qiyinchilik tug‘diradi. Dastlabki o`zgartkichni
topish uchun GOST 3925 – 58 belgilanganday, ularni joylarda rassechka qilinadi.
endilikda esa belgilanishni bajarish uchun GOST 21.404 – 85 va OST 36.27–77
belgilanishni dastlabki o`zgartkich kabi boshqa qurilmalarni
ham joyida ishlatish
kerak va agar bu erda yozilgan harflarni mazmun mohiyatiga tushinmasa, ularni
hisobga olmaslik haqida gap ketadi, ustiga ustak aloqa kanallarni bo`laklarga bo`lib
o`lchash mavjud emas. Ammo aloqa chiziq kesishuvi bilan berilganda tasvirlovchi
asosiy trubaprovod (texnalog) oldida esa qurilma ko`rsatilgan.(o`zgartkich)
harflar
bilan bog‘liq ba`zi hollarda G‘ va E bilish kerak, birlamchi o`zgartkich ekanligi.
