200
Xorijiylar o’zlariga Abdulloh ibn Vahb ar-Rosibiyni amir etib saylab, Ali (r.a.) va
Muoviya (r.a.)ni yo’q qilish payiga tushdilar. Xalifa Ali (r.a.)ni 661 yilda xorijiy
Abdurrahmon ibn Muljam o’ldirgach, xorijiylar ikki firqaga bo’linib, biri Iroqda
qoldi, ikkinchisi Arabiston yarim oroliga ketdi. Umaviylar davrida xorijiylarga
qarshi keskin kurash olib borildi. Chunki ular Umaviylar davlatiga katta xavf
solardilar.
Hokimiyat Umaviylardan Abbosiylar sulolasi (749-1258) qo’liga o’tganidan keyin
ham bu toifa bir muddat o’z kuchini yo’qotmadi. Biroq Abbosiylar uzoq vaqt
ularga qarshi uzluksiz olib borgan kurashlaridan so’nggina xorijiylar inqirozga yuz
tutdi.
Demak, islomda dastlab paydo bo’lgan firqa «xorijiylar»dir. «Xorijiylar» o’z
talqinlaridagi «sof» islom qoidalariga qat’iy rioya qilish tarafdori edi. Aynan ular
o’z qarashlari va faoliyatiga qo’shilmaganlarni imonsizga chiqarish, ularga qarshi
«jihod» olib borish haqidagi g’oyalarni ishlab chiqib, terror uslubini qo’llash orqali
hukmdorlarni jismonan yo’q qilish amaliyotini boshlab bergan edi. Bunday
g’oyalar kelib chiqishiga ko’ra hokimiyat uchun kurashning zo’ravonlikka
asoslangan usullaridan bo’lib, minglab kishilarning halok bo’lishiga olib kelgan.
VII asrning ikkinchi yarmida xorijiylar orasida rahbarlarining ismi bilan ataladigan
bir necha firqalar paydo bo’ldi. Ana shunday mutaassib firqalar orasida eng
murosasiz va shafqatsiz jamoa nomini olgan Nofi’ ibn Azraq (v.685y.)
boshchiligidagi
