Mustaqillik: dinga va diniy tashkilotlarga munosabatning o‘zgarishi.
O‘zbekiston mustaqillikka erishgach, dinga va diniy tashkilotlarga munosabat
tubdan o‘zgaradi. Bu o‘zgarishlarning mohiyatini va ahamiyatini teran anglab
yetmoq uchun sobiq Sho‘ro davrida dinga va diniy qadriyatlarga nisbatan bo‘lgan
salbiy munosabatni bilish bizni o‘ylash va fikr yuritishga, mustaqillikning qadrini
anglashga yo‘llaydi.
Sobiq Sho‘ro davrida «Din xalq uchun afyundir», «Din ma’naviy og‘uning bir
turidir» degan g‘oya asosida dinga ateistik yondoshuv shakllangan edi. Bu esa
amalda fuqarolarning vijdon erkinligini kamsitish, diniy qadriyatlarga nisbatan
ma’lum ma’noda salbiy munosabatning shakllanishiga olib kelgan edi.
Kommunistik mafkuraning yalovbardorlari deyarli 70 yil mobaynida daxriylikka
asoslangan jamiyatni qurishga harakat qildilar. Oqibatda halqimizning ma’naviy
boyligi bo‘lgan diniy ruhdagi kitoblar xalq ko‘zidan yashirildi, ko‘plari yo‘qotildi.
185
Din ravnaqi yo‘lida zahmat chekkan al-Buxoriy, at-Termiziy, Baxouddin
Naqshband, Motrudiy, Zamaxshariy kabi o‘nlab buyuk bobokolonlarimiz yaratgan
islom madaniyati reaksion madaniyat deb qoralandi.
Diniy-ma’muriy obidalar, ulug‘ allomalar mangu uyquga ketgan maqbaralar
qarovsiz, tashlandiq holga kelib qoldi. Bunga istagancha misol topiladi.
Mustaqillik tufayli O‘zbekiston fuqarolari uchun tom ma’nodagi vijdon erkinligi
ta’minlandi.
Milliy va diniy qadriyatlarimiz qayta tiklandi va tiklanmoqda. Jumladan Ramazon
va Qurbon xayitlari har yili ommaviy ravishda, emin-erkin bayram sifatida
nishonlanib kelinmoqda.
Diniy-ma’rifiy soxada Imom Buxoriy, Imom Motrudiy, Imom at-Termiziy,
Baxouddin
Naqshband,
Burxoniddin
Marg‘inoniy
kabi
ulug‘
mutafakkirlarimizning yubileylari o‘tkazildi.
Mustaqillik tufayli respublikamiz fuqarolari Haj safariga borish, muqaddas
qadamjohlarni ziyorat qilish imkoniga ega bo‘ldilar. Agar o‘tmishda sobiq Sho‘ro
bo‘yicha har yili 25-30 kishi hajga borgan bo‘lsa, 1991 yilda O‘zbekistondan 1500
kishi, 2003 yilda 3800 nafar kishi Haj ibodatini bajarish imkoniga ega bo‘ldi.
Mustaqillikning o‘tgan o‘n uch yili davomida ja’mi 48000 dan ortiq yurtimiz
fuqarolari Haj va Umra kabi diniy farzini ado qilish imkoniga ega bo‘ldilar
59
.
Mustaqillik yillari diniy tashkilotlarning ham soni ortdi. Agar XX asrning 90
yillarida respublikamizda 119 ta diniy tashkilot mavjud bo‘lgan bo‘lsa, 2003 yilga
kelib ularning soni 2091 taga yetdi. Mustaqilligimizga qadar bor yo‘g‘i 2 ta diniy
o‘quv yurti faoliyat ko‘rsatgan bo‘lsa, xozirda ularning soni 16 taga yetdi. Imom
al-Buxoriy nomidagi Toshkent Islom institutini 1975-1990 yillar orasida 153 kishi,
Mir Arab madrasasini 1950-1990 yillarda 272 kishi bitirgan bo‘lsa, 1991-2003
yillar orasida ularni 4732 kishi bitirib chiqdi. Bu imomlarning diniy ma’lumot
darajasi keskin oshganligini ko‘rsatadi. Mustaqillik yillari o‘rta maxsus diniy
ma’lumotga ega bo‘lgan imomlar ulushi 2,6 foizdan 47 foizga, oliy diniy
ma’lumotga ega bo‘lganlarning ulushi 1,6 dan 23 foizga o‘sdi.
O‘tgan yillar davomida xalqimizning ma’naviy boyligi bo‘lgan noyob manbalarni
tizimli o‘rganish yo‘lga qo‘yildi. Ularning natijasi o‘laroq Imom Buxoriyning
xadislar to‘plami 4 jildda, Burxoniddin Marg‘inoniyning «Al-Hidoya»si, Imom at-
Termiziyning «Sunan at-Termiziy» asarlari o‘zbek tilida ilk bor nashr etildi.
Muqaddas Qur’oni karim ma’nolarining tarjimasi 2 marotaba nashr etildi.
Buyuk diniy ulamo va mutafakkirlarning yubileylari muntazam o‘tkazilib
kelinmoqda, maqbaralari ta’mirlanib xalqimizning ziyoratgohiga aylantirilmoqda.
Chunonchi 1993 yilda Baxouddin Naqshband tavalludining 675 yilligi; 1995 yilda
59
Qarang. Jo‘raev U., Saidjonov Y. Dunyo dinlari tarixi. 13-bet.
186
Najmiddin Kubro tavalludining 850 yilligi; 1998 yilda Imom Buxoriyning 1225
yillik; 2000 yilda Imom Motrudiyning 1130 yilligi va Burxoniddin
Marg‘inoniyning 910 yilligi; 2001 yilda «Avesto» yaratilganligining 2700 yilligi;
2003 yilda Abduxoliq G‘ijduvoniyning 900 yillik yubileylari nishonlangan bo‘lsa,
2004 yilda Xoja Axror Valiy tavalludining 600 yilliklari nishonlanadi. Mana
shularning hammasi mustaqillik yillari O‘zbekistonda vijdon erkinligi, din, diniy
tashkilotlar va dindorlarga nisbatan davlat siyosatida tub o‘zgarishlar bo‘lganligini
isbotlovchi dalillardir.
Mustaqillik yillari dinning jamiyatdagi mavqei tiklandi, barcha diniy
uyushmalarga, mazhab va jamoalarga qonun doirasida ochiq va daxlsiz faoliyat
imkoniyati yaratildi.
O‘zbekiston ko‘pmillatli, ko‘p konfessiyali davlatdir. Yurtimizda 130 dan ortiq
millat va elat vakillari yashab, ular turli dinlarga e’tiqod qiladilar. Bunday
sharoitda
diniy
bag‘rikenglik
mamlakatimizda
qurilayotgan
demokratik
jamiyatning asosiy tamoyillaridan biri bo‘lib qolayotganligi tabiiy xoldir.
«Diniy bag‘rikenglik g‘oyasi xilma-xil diniy e’tiqodga ega bo‘lgan kishilarning bir
zamin, bir Vatanda, olijanob g‘oya va niyatlar yo‘lida hamkor va hamjihat bo‘lib
yashashini anglatadi»
60
.
Azal-azaldan diyorimizda islom, nasroniylik, iudaizm kabi dinlar yonma-yon
yashab kelgan. Tariximizning eng murakkab, og‘ir damlarida ham ular o‘rtasida
diniy asosda majoro va ziddiyatlar bo‘lmagan. Xozirda Vatanimizda turli dinlar va
din
vakillari
o‘rtasida
umumbashariy
qadriyatlar
asosida
birodarlikni
mustahkamlashga muhim ahamiyat berilmoqda. Bunda respublikamizda mavjud
bo‘lgan 16 ta diniy konfessiya birlashmalari faoliyati katta ahamiyat kasb etayotir.
Ularning o‘z faoliyatini amalga oshirishi va mamlakat hayotida faol ishtirok etishi
uchun hamma sharoitlar yaratilgan.
Bu boradagi xuquqiy asoslar O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida, «Vijdon
erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida» gi qonunda o‘z ifodasini topgan. Diniy
bag‘rikenglik g‘oyasining amaldagi tasdig‘ini 1995 yilda musulmon va xristian
ilohiyotchilari ishtirokida «Bir samo ostida» mavzuidagi xalqaro xristian-
musulmon konferensiyasi; shuningdek Rus pravoslav cherkovi Toshkent va O‘rta
Osiyo yeparxiyasining 125 yilligi hamda Yevangel – Lyuteran jamoasining 100
yilligi nishonlanganligida; hamda 1998 yildan Toshkent Pravoslav diniy
seminariyasi,
Samarqand
Protestant
seminariyalari
faoliyat
ko‘rsatib
kelayotganligida ko‘rishimiz mumkin.
60
Milliy istiqlol g‘oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar. Toshkent. 2000 yil.
|
