3.4. Yuk ko’tarish va tashish ishlarida xavfsizlikni
ta’minlash.
Ishlab chiqarish korxonalarda yuklarni tashish va yuqoriga ko’tarish uchun
ko’pgina mashina va mexanizmlar ishlatiladi. Tashuvchi mexanizmlar ikki turga
bo’linadi:
a) Uzluksiz ishlaydigan - lentali transportyorlar, havo yordamida, rolganglar,
tarnovlar yordamida ishlaydigan turlari mavjud.
b) Davriy ravishda ishlaydiganlarga - avtomobillar, avtopogruzchiklar,
elektropogruzchiklar, temir yo’l vagonlari kiradi.
v) Yuqoriga yuk ko’taruvchi uskunalarga ko’prik kranlari, avtomobillarga
o’rnatilgan aylanma kranlar, telfer, o’zi yurar aravachaga o’rnatilgan tal va
boshqalar kiradi.
Yuk ko’tarish, tashish uskuna va mashinalari “Davlat kon tex nazorat”i
idoralari tomonidan rasmiylashtirilgach, texnik ko’rikdan o’tgandan so’ng
ishlatilishi mumkin. Texnik ko’rik to’liq – har uch yilda bir marta va qisman ko’rik
esa - har 12 oyda bir marta o’tkazilishi shart hisoblanadi.
To’liq texnik ko’rikda - yuk ko’tarish mashinalari yaxshilab qarab chiqiladi,
statik va dinamik sinovlardan o’tkaziladi.
Qisman texnik ko’rikda esa - statik va dinamik sinov o’tkazilmaydi.
Ko’rik paytida barcha mexanizm va elektr asboblari, xavfsizlik asboblari,
tormoz qurilmalari, boshqarish jihozlari, signal beruvchi va yorituvchi asboblar
ishlab turgan holatda tekshirib chiqiladi.
Statik sinov mashinaning yuk ko’tarish qobiliyatidan 25% ko’p yuk ortilgan
holatda o’tkaziladi. Bunda, yerdan 20-30 sm yuqoriga ko’tarilib, 10 minut
davomida ushlab turiladi va shundan so’ng qoldiq deformatsiyalar sin-chiklab
tekshiriladi.
Dinamik sinov mashinaning yuk ko’tarish qobiliyatidan 10 foiz ko’p yuk
bilan bir necha marta ko’tarib tushirib sinaladi.
Mashinalarning bevosita yuk ko’taruvchi moslamalari (stropalar, trosslar,
zanjirlar, qisqichlar, ilgaklar) foydalanishga tushirilishidan oldin va har galgi
sozlashdan so’ng, sinovdan o’tkazilishi shart. Sinov me’yordagi yuk ko’tarish
qobiliyatidan 25% ko’p ortilgan holda bajariladi [11].
Po’lat arqonlar o’ramning har qadamidagi uzilgan simlar soniga va zanglash
sababli diametrining kamayganligiga qarab, me’yoriga solishtirib, ishga yaroqliligi
yoki yaroqsiz ekanligi aniqlanadi.
Po’lat arqon sim yoki zanjirlarni, oddiy sinalmagan simlar bilan ulab
uzaytirib, ishlab chiqarishga qullash taqiqlanadi.
Yuk tuproq shag’al ostida bo’lsa yoki ustida boshqa narsalar bo’lsa, uni
ko’tarish ko’tarish mumkin emas va yukni ko’tarilgan holda qoldirib (tanaffus yoki
ish tugagach) ketish qat’iyan man qilinadi.
Mehnat xavfsizligini ta’minlash uchun barcha mexanizmlarning ko’tarish
tizimlari, “O’zsanoatkontexnazorat” tishkiloti tasdiqlagan liftlarni qurish va
xavfsiz ishlatish qoidalariga muvofiq har bir ko’tarish tuzilmasi o’z pasportiga ega
bo’lishi, unda tuzilmaning tavsifi (turi, qancha yuk ko’tara olishi, harakat tezligi va
xokazo) ko’rsatilishi lozim. Bundan tashqari, tuzilmalarda o’tkazilgan tuzatish
ishlari yozib boriladigan daftar hamda ruxsat etilgan chekli ish yuklanishi hamda
navbatdagi sinov va ”O’zdavtog’texnazorat”ga taqdim qilish muddatini
ko’rsatuvchi o’chib ketmaydigan yozuv bo’lishi earur.
Yuk ko’tarish mexanizmlarining soz holatda saqlanishiga va ulardan xavfsiz
foydalanishga javobgarlik ana shu mexanizmlar ishlatiladigan korxona bo’linmasi
yoki muhandis-texnik xodimi zimmasiga yuklatiladi. Bu xodim maxsus buyruq
bilan tayinlanadi.
Yuk ko’tarish mexanizlaridan xavsiz foydalanish uchun, ayniqsa, ularning
tayanch qismlari, arqon, tros, ilgak va boshqa qismlari kattaroq mustahkam zahira
bilan tayyorlanadi.
Mexanizm va tuzilmalarda ularnig imkoniyatidan og’irroq yuklarni, odamlar
hamda begona (og’iligi aniq bo’lmagan) yuklarni ko’tarish, nosoz yuk ko’tarish
mexanizlari va tuzilmalaridan foydalanish man etiladi.
Yoshi 18 dan kichik bo’lmagan, o’qigan, yo’l-yo’riq olgan va malaka
sinovidan (attestatsiyadan) o’tgan, shuningdek, tegishli guvohnomaga ega bo’lgan
kishilar yuk ko’tarish tuzilmalari hamda mexanizmlarida ishlashga ruxsat etiladi.
Yuk ko’tarish va tashish vosittalarini xavfsiz ishlatishga qo’yiladigan asosiy
talablar quyidagilardan iborat:
a) Hamma aylanuvchi va harakatlanuvchi qismlari hamda mexanizmlari
ishonchli to’siqqa ega bo’lishi;
b) Signalizatsiyasi, blokirovkali tormozlari ishonchli ishlashi kerak.
Omborxonalar va ayrim sexlardagi transportyor va konveyerlarning eng
havfsiz harakat tezligi 0,2 m:s.dan oshmasligi zarur va tezlikni cheklab turish
uchun, tezlik cheklagichlari bilan ta’minlanishi darkor.
Osma tashish tuzilmalari (elektr relslar, osma elektr shatakchilar, etektr
poezdlar tasmali transportyorlar), odatda, ish o’rinlari hamda yo’laklar tepasida
joylashtirilmasligi kerak va ular ishonchli himoya vo-sitalari yordamida
o’rnatilishi, tushib ketgan yukni tutib qola oldigan darajada mustahkam bo’lishi
kerak.
Ishlab chiqarish korxonalarida yuklarni ortishtushirish, taxlash va
joylashtirish bilan bog’liq hamma yumushlar Mehnat haqidagi Konunlar asosida
“Ortish-tushirish ishlari. Xavfsizlikning umumiy talablari”ga muvofiq belgilab
qo’yilgan.
Ortish-tushirish
ishlari
ko’tarishtishish
tuzilmalaridan
foydalanib
bajariladigan bo’lsa, korxona ma’muriyati ishlarning xavfsiz amlga oshirishligiga
jovobgar shaxsni tayinlaydi. Bu shaxs yukni ortish-tushirish va tashish vositalari
hamda usullaning to’g’ri tanlanishini kuzatib turishi lozim. Bunday ishlar tajribali
xodim rahbarligida olib boriladi. Bunday shaxslar ”O’zdavkontexnazorat”
tashkilotlari vakili ishtirokida imtihondan o’tkazilib, maxsus guvohnomaga ega
bo’lishlari shart hisoblanadi.
Ish beruvchi (brigadir, master) yuk tushiriladigan maydonchani tayyorlaydi,
yuklarni ortish-tushirish o’amda taxlash tartibi va usulini aniqlaydi, ishlarni xavfsiz
bajarish yo’llari va usullari yuzasidan yo’l- yo’riq beradi, mexanizm va kranlar
bilan ta’minlaydi.
Ortish-tushirish ishlari asosan mexanizatsiyalashtirilgan usulda, ya’ni
tushirgichlar yordamida, ishlar hajmi kichik bo’lganida esa kichik mexanizatsiyalar
yordamida amalga oshiriladi.
-20 kg.dan og’ir yuklar uchun, shuningdek, yuklarni 3 m dan balandga
ko’tarishga ortish-tushirish ishlari mexanizatsiyalashtirilgan usulda amlga
oshiriladi.
-500 kg.dan og’ir yuklarni kranlar bilan ortish-tushirishga ruxsat etiladi [10].
Yuklarni gorizantal yo’nalishda tashish va ortish uchunpolda yuradigan
transportdan foydalaniladi, bunday transpot asosan, yuklarni texnologik jarayon
boshlanadigan joyga va tayyor maxsulotni omborga tashib keltirishda
foydalaniladi.
Yuklarni to’g’ri mahkamlash ortish-tushirish ishlarining xavfsiz bajarishda
katta ahamiyatga ega.
Agar yukni ko’chirish vaqtida zanjir va arqonlarning o’z-o’zidan echilib
yoki siljib ketish ehtimoli bo’lsa, yuklarni tushib ketishi, baxtsiz hodisalar yuz
berishi mumkin.
Yuk ko’tarish mashinalari saqlovchiva blokirovkalovchi tuzilmalari bilan
uskunalanishi shart hisoblanadi.
Kranlarga yuk ko’tarish imkoniyatini ko’rsatuvchi belgilar, signal asboblari
(qo’ng’iroq, gudok, sirena) kranlar kabinasidan tashqariga o’rnatiladi. Barcha yuk
ko’tarish mashinalarida ularning eng ko’p yuklanishi, tartib raqami va navbatdagi
sinovdan o’tkazilgan kuni haqida ko’rsatilishi kerak.
Zamonaviy ishlab chiqarish korxonalari juda murakkab va ko’p tarmoqli
tashkilot bo’lib, qaramog’ida katta maydonlar mavjud. Tabiiyki bunday
maydonlarda xom ashyo, tayyor mahsulot va yordamchi materiallarni bir yerdan
ikkinchi erga tashish uchun xilma-xil transport vositalari ishlatiladi.
Masalan, ayrim korxonalarda xom ashyoni poezdlarda yoki avtopoezdlarda,
traktor va pritseplarda tashib keltirilsa, ularning omborlardan avtomashina,
avtokara, elektrokaralar yordamida tashiladi.
Tayyor mahsulot, esa yana shu transport vositalari yordamida tayyor
mahsulot omborlariga va u yerdan konteyner va vagonlarga ortilib savdo
bazalariga yuboriladi.
Korxonalarda
qo’llanadigan
barcha
avtomashina
va
avtopoezdlar
“Avtomobil transporti korxonalari uchun xavfsizlik qoida-lari”talablariga to’liq
javob berishi kerak. Avtomobillarning yuk ortilgan holda korxonalar hududiga
yurish tezligi 10 km/soat dan oshmasligi kerak.
Ularning yurish yo’nalishi piyodalar yo’li kesishmasligi va bu yo’llar
umumiy yo’l harakati belgilari bilan boshqarib borilishi kerak.
Bu qoidalar bilan barcha transpot haydovchilari ogohlantirilishi va
tanishtirib chiqilgan bo’lishi kerak.
Avtomobil transporti vositalarining harakati paytida, hatto eng past tezlikda
ketayotganda xam zinapoyalariga va kuzovlariga odamlarning chiqib olishiga yo’l
qo’ymaslik kerak. Ishlab chiqarish korxonalari hududida ichki yonish dvigatelli
transpot vositalari albatta (iskragasitellar) uchqun o’chirgichlar bilan ta’minlangan
holda yurishlari kerak. Ishlab chiqarish korxonalarida transport vositalari, ma’lum
aniq marshrut bo’ylab yurishlari va bu marshrutlar odamlar gavjum bo’lgan
yo’laklar ustidan o’tmasligi kerak.
Belanchak, aravacha, ilgak va zanjirlar hamda insonga jarohat etkazishi
mumkin bo’lgan barcha buyumlar tenadan tushib ketmasligini ta’minlovchi
moslamalar bilan ta’minlanishi kerak.
Undan tashqari, konveyerlarning xavfli mintaqalari, odamlar yuradigan
yo’laklar bilankesishganjoylarida himoya to’siqlari bilan ta’minlanishi shart
hisoblanadi.
Yuqorida ko’rsatilgan tartib qoidalarga so’zsiz rioya qilgan taqdirdagina,
ishlab chiqarish korxonalarini transport vositalarining xavfsiz ishlashini
ta’minlashga keraklicha zamin yaratish mumkin bo’ladi [10].
| 