|
Ta’limiy ma’lumotlarni taqdim etish va uzatish texnologiyalarining didaktik xususiyatlari
|
| bet | 7/8 | | Sana | 02.05.2023 | | Hajmi | 199 Kb. | | #55684 |
Bog'liq Akt kurs ishi saytlar, BIOLOGIYANI OʻRGANMOQCHI BOʻLGAN BARCHANI OʻQUVCHI YOSHLARNI OʻZ KURSIMIZGA TAKLIF ETAMIZ, 2-синф жисмоний тарбия 50 та, Hujjatlarni ro‘yxatga qo‘yish va bajarilishini nazorat qilish.., 1 е паспорт, 1-3lab.Cisco, 2-lab, Wagsucop, психотроп модда 818 27.09.2019-узб, amaliy, 8-A OCHIQ DARS, Презентация по педагогике Виды и методы воспитания, Dinshunos test, wepik-operatsion-tizimlar-va-ularga-ornatilgan-dasturlar-yana-bir-qadamdan-otkazish-20231028071957ATL7Ta’limiy ma’lumotlarni taqdim etish va uzatish texnologiyalarining didaktik xususiyatlari.
Dasturiy Ta‘minot (DT) ni ishlab chiqish sohasi bo‘yicha mutaxassislarni tayyorlash tizimida o‘qitish darajasi va bozor ehtiyojlariga yo‘naltirilganlik imkoniyatlari bilan davlat oliy o‘quv yurtlari va kollejlariga nisbatan afzalliklarga ega tijorat asosidagi o‘quv markazlari ham faoliyat yuritmokda. Ushbu o‘quv muassasalari mutaxassislarni tayyorlash, qayta tayyorlash va sertifikatlash, jumladan xalqaro e‘tirof etilgan dasturlar bo‘yicha sertifikatlashni amalga oshiradi va yanada yuqori darajani ta‘minlaydi. Kadrlarni ixtisoslashgan kurslarda tayyorlash va ularni dasturiy yechimlarni ishlab chiqish borasidagi loyihalarga jalb etish davom etmoqda. Yosh dasturchilarni tayyorlash va qo‘llab-quvvatlash markazining YoDTQM) kurslarida o‘qitish «Dasturlash», «Internettexnologiyalar», «Ma‘lumotlar bazasi», Loyixalash va ZDmodellashtirish», «Kompyuter grafikasi», «Operasion tizimlarni 38 ma‘murlashtirish» yo‘nalishlari bo‘yicha olib boriladi. O‘qitish davomida stajirovka va dasturiy ta‘minotni ishlab chiqish bo‘yicha loyihalarga jalb etish maqsadida tinglovchilarning eng qobiliyatli va faollari aniqlanadi. Yosh dasturchilarni o‘qitishdan tashqari yosh dasturchilarni tayyorlash va qo‘llab-quvvatlash markazining faoliyati sifatli milliy dasturiy maxsulotlarni ishlab chiqish va amaliy tadqiqotlarni tashkil etishga qaratilgan. Toshkent axborot texnologiyalari universiteti qoshida O‘zbekiston-Hindiston o‘quv markazi tashkil etilib, faoliyat yuritmoqda, u yerda tinglovchilarga axborot texnologiyalar sohasida 6 dan 12 haftalikracha bepul kurslari doirasida (Diploma in Information Technology, Advanced Diploma in Information Technology), bizneskompyuting (Diploma in Business Computing), veb-texnologiyalar (Diploma in Web Technologies) bo‘yicha treninglar o‘tkaziladi. Hindistonlik mutaxassislarning o‘zbek hamkasblari bilan hamkorlikda yaratilayotgan va o‘qitilayotgan kurslar dasturida axborot texnologiyalari sohasidagi barcha zamonaviy oqimlar va dasturiy ta‘minotni ishlab chiqish ilg‘or sanoatining talablari hisobga olingan. Bu o‘rinda ta‘lim jarayonida eng yangi texnologiyalar, dasturlash tillari va ma‟lumotlar bazasini qo‟llagan holda amaliy dasturlash bilan birga, shuningdek, DTni ishlab chiqish bo‘yicha loyihalarni boshqarishga ham alohida e‘tibor qaratilmoqda. Ko‟plab yosh mutaxassislarga aniq loyihalarda ishtirok etish orqali malaka oshirish markazi vazifasini o‘tovchi yosh dasturchilar uyushmasi ham soha bozorida faol qatnashmoqda (batafsil ma‘lumotlar qo‘yidagi manzilda: www.developers.uz). Ochiq yechimlarni ishlab chiqish sohasida mutaxassislarni tayyorlashga alohida e‘tibor berilmokda. Jumladan, erkin va ochiq kodli dasturiy ta‘minotning salohiyatini oshirish va ilgari surish doirasida Toshkentda BMTTDning «AKT siyosati» (ICTP) loyihasi ko‘magida «OS Linux ma‘murlashtirish» mavzusida trening-kursi o‘tkazildi, unda YoDTQMning o‘qituvchilari ishtirok etdi. Shu bilan birga, kasbiy o‘qitish bo‟yicha tasdiqlangan dastur asosida BMTTDning «AKT siyosati» loyihasi ko‘magida 2007 yilda erkin va ochiq kodli dasturiy ta‘minotga oid kurslar bo‘yicha darsliklar nashr etildi. Ochiq kodli dasturiy ta‘minotni ishlab chiqaruvchilarni o‘qitish va malakasini 39 oshirish uchun O‘zbekistan Linuks-hamjamiyati ham muhim hudud vazifasini o‘tadi. BMTTDning «AKT siyosati» (ICTP) loyihasi doirasida AT bo‘yicha ko‘ngillilar xizmati faoliyat yuritmoqda. U yerda poytaxtdagi oliy o‘quv yurtlari talabalarini zamonaviy dasturlash texnologiyalarga o‘qitish tashkil etilgan. Maqsad esa keyinchalik ular nodavlat tashkilotlari, davlat muassasalari, o‘quv yurtlarining axborot texnologiyalari salohiyatidan foydalanishishiga ko‘maklashishidan iborat. Soha bozorida, shuningdek, o‘z tinglovchilariga sertifikat beruvchi Microsoft dasturiy mahsulotlar bo‘yicha kasbiy o‘qitishga yo‘naltirilgan o‘quv markazlari faol qatnashmoqda. Bozorning mazkur segmentida qo‘yidagi o‘quv markazlarini alohida ta‘kidlab o‘tish zarur - NetDec kompyuterga o‘qitish markazi, Softline o‘quv markazi, UCD Microsoft o‘quv markazi, «7 Levels» o‘quv markazi. 4. O’quv jarayonini tashkil etish texnologiyalarining didaktik xususiyatlari. Bizning hayotimizga hamroh bo'layotgan axborot portlashi o'qituvchilarni an'anaviy ish shakllarini qayta ko'rib chiqishga, ta'lim mazmunini qayta ko'rib chiqishga majbur qilmoqda. Ilm-fan, jamiyat, yangi texnologiyalarning rivojlanishi shu qadar tez sur'atlarda davom etadiki, yangi bilimlar tezda o'z ahamiyatini yo'qotadi va eskiradi. Ta'limdagi bilimga asoslangan yondashuv, masalan, 50 yil oldingi jamiyat va ta'lim tizimining hozirgi rivojlanish bosqichida etakchi bo'lib qolishga qodir emas. Endi ko'plab mutaxassislar "bilimlarning yarim umri" atamasi bilan tanishdilar. Bu bilim 50% ga eskirgan vaqt davri. Yuqori texnologiyalar sohasida bu muddat ikki yil. Boshqa sohalarda u olti yildan sakkiz yilgacha yetishi mumkin. Ammo har qanday holatda, bu juda qisqa va har doim qisqaradi. Shu munosabat bilan so'nggi o'n yil ichida yangi, ilg'or texnologiyalardan foydalangan holda innovatsion texnikalar faol ravishda joriy etilmoqda. Ammo siz ishning tasdiqlangan shakllari va usullaridan foydalanishingiz mumkin, bu ularga ijodkorlik, nostandartlik elementini olib keladi, bu esa muammolarni hal qilishda ijodiy, nostandart yondashishga qodir va mustaqil qaror qabul qilishga qodir bo'lgan fikrlaydigan yoshlarning rivojlanishiga hissa qo'shadi. 40 Ta'lim texnologiyasi ma'lum bir ta'lim usulini anglatadi, unda funktsiyani amalga oshirishda asosiy yukni inson nazorati ostida o'quv vositasi bajaradi. O'qitish texnologiyasida etakchi rol o'quv qo'llanmalariga yuklanadi: o'qituvchi o'quvchilarga dars bermaydi, balki ularning faoliyatini rag'batlantirish va muvofiqlashtirish funktsiyalarini, shuningdek o'qitish vositasini boshqarish funktsiyalarini bajaradi. O'qituvchining pedagogik mahorati bu kerakli tarkibni tanlash, eng yaxshi o'qitish usullari va vositalarini dastur va yuklangan pedagogik vazifalarga muvofiq ravishda qo'llashdir. Jamiyatning ta'lim darajasi va shaxsiy rivojlanish darajasiga yangi talablari ta'lim texnologiyalarini o'zgartirish zarurligiga olib keladi. Bugungi kunda o'quv jarayoni kasbiy yo'nalishini hisobga olgan holda, shuningdek o'quvchining shaxsiyati, uning qiziqishi, moyilligi va qobiliyatiga e'tiborni qaratgan holda o'quv jarayonini tashkil etishga imkon beradigan texnologiyalar samarali hisoblanadi. Didaktik jihatdan eng muhim muammolardan biri - o'qitish metodikasi muammosi ham nazariy, ham amaliy jihatdan dolzarb bo'lib qolmoqda. Ta'lim jarayonining o'zi, o'qituvchi va o'quvchilar faoliyati va binobarin, ta'lim natijasi uning qaroriga bog'liqdir. Ta'lim bozorlarining globallashuvi va yaqinlashuvi va umumiy ta'lim makonini shakllantirishning zamonaviy sharoitlarida yuqori sifatli ta'lim Bolonya jarayonining maqsadlari: akademik harakatchanlik, diplomlarni tan olish, kredit tizimlarini joriy etish, o'zgarmas ta'lim texnologiyalari va bilimlarni boshqarish bilan chambarchas bog'liqdir. O‘quv jarayonidagi vazifasiga ko‘ra ta’lim vositalari kommunikatsiya (muloqot) va o‘quv ishlari vositalariga tasnif etiladi. O‘quv ishi vazifa, muammo, masalalarni hal etish, turli mashqlarni bajarish jarayonidir. Ta’lim - kommunikatsiya (muloqot) o‘qituvchi va o‘quvchilarning o‘quv faoliyati sanaladigan kommunikativ-faoliyatli jarayon. Kommunikatsiya - bu kodlash (o‘qituvchi nutqidagi atamalarda), uzatish (yozilish) va o‘quvchilarning axborotni qabul qilishi (tushunish va dastlabki eslab qolish). Didaktik vositalar his qilish, sezish uchun foydalanishiga ko‘ra ham tasnif qilinadi. Bunday bog‘liqlikka ko‘ra didaktik vositalar vizual (ko‘rish) – haqiqiy (original) narsalar yoki turli obrazli ekvivalentlari, diagrammalar, kartalar; audial(eshitish) - radio, magnitofon, musiqa 41 asboblari; audioizual(ko‘rish-eshitish) - ovozli filmlar, televidenie, kompyuterlar, didaktik mashinalar, elektron darsliklar. Ta’limning texnik vositalari. TTV - bu o‘zida o‘quv- axborotlarini ekranli-ovozli aks ettiruvchi asbob va moslamalardir. Ularga quyidagilar kiradi: o‘quv kinofilmlari; diafilmlar; kompyuterlar; magnitofon tasmalari; radioeshittirish; teleko‘rsatuvlar. Ta’limning texnik vositalarini quyidagi turlarga ajratish mumkin: axborot; aralash(kombinatsion); trenajyor; bilimlarni nazorat qilish vositalari; audiovizual vositalar. Ta’ limning texnik vositalari quyidagi funktsiyalarni bajaradi: • ta’limning sifati va samaradorligini oshiradi; • o‘quv jarayonining jadallashuvini ta’minlaydi; • o‘quvchilarni idrok qilishga yo‘naltiradi; • o‘quvchilarda bilimlarni egallashga nisbatan katta qiziqish hosil qiladi; • dunyoqarashni, ishonchni, o‘quvchilarning axloqiy qiyofasini shakllantirishga yordam beradi; • o‘quv ishiga nisbatan o‘quvchilarda emotsional munosabatni oshirishni ta’minlaydi; • bilimlarni nazorat, o‘zini-o‘zi nazorat qilishni ta’minlaydi.
Axborot texnologiyalarining asbob-uskuna va dasturiy vositalarining juda jadallik
bilan rivojlanib borishi, masalan, yangi avlod kompyuterlarining, yangi
dasturlarining chiqishi, turli ta’limiy vazifalarni hal etish qulay texnikafiy
imkoniyatlar ochib beradi. Biroq ilmiy izlanishlar o‘quv maqsadida
foydalaniladigan axborot tizimlari o‘z didaktik sifatlariga ko‘ra hali ham qoniqarsiz darajada ekanligini ko‘rsatadi. Buning sababi shundaki, axborot texnologiyalarini o‘qitish maqsadlarida foydalanishning metodik (pedagogik) vositalari axborotlashtirishning texnikaviy vositalari rivojlanishidan ancha orqada qolib ketyapti. Kompyuterning imkoniyatlari juda katta, biroq pedagogik maqsadlarda u yetarli darajada foydalanilmayapti. O‘qitish maqsadidagi axborot uni loyihalashtirish bosqichida kiritiladi. Xususan, axborot — avtomatlashtirilgan o‘qitish tizimlarining ma’lumotlar bazasini yaratishda, elektron darsliklarni tuzish uchun o‘quv materialini tayyorlashda, modellashtiriuvchi turdagi kompyuter tizimlari bilan o‘quv ishlarining ssenariylarini, masalalar va mashqlar, test topshiriqlari tuzishda kiritiladi. Axborot texnologiyalari bir yo‘la bir necha fan sohalariga informatika, matematika, kibernetika, psixologiya, pedagogika kabi fanlarga oid ma’lumotlarni birlashtiradi. Biroq bu uyg‘unlikda psixologik-pedagogik asos yetakchi o‘rin tutadi. Axborot texnologiyalarini ishlab chiqish va o‘qitish jarayoniga joriy qilish muhim o‘rin egallaydi. Yangi axborot texnologiyalari o‘quv jarayoni va ilmiy-tadqiqot ishlari uchun katta ahamiyatga ega. Odatdagi ta’limiy texnologiyalardan farqli ravishda, axborot texnologiyalarida mehnat predmeti va uning natijasi sifatida axborot, mehnat quroli bo‘lib esa axborotlashtirishning texnikaviy vositalari xizmat qiladi. Kompyuter vositalari o‘quv-tarbiya jarayonining turli bosqichlarida:
o‘quvchilarga o‘quv materiallarini taqdim etish bosqichida;
kompyuter bilan interfaol o‘zaro birgalashib, harakat qilish jarayonida
o‘quv materialini o‘zlashtirishda;
o‘zlashtirilgan bilimlar, malakalar va ko‘nikmalarni takrorlash va
mustahkamlashda;
o‘qitishda erishilgan natijalarni oraliq va yakuniy nazorat qilish va o‘z-
o‘zini nazorat qilish bosqichida;
o‘quv materialini qismlarga bo‘lish, uni klassifikatsiyalash va
tizimlashtirishni takomillashtirish orqali o‘qitish jarayoniga va uning
natijalariga tuzatishlar kiritish bosqichida foydalanilishi mumkin.
Oqilona tuzilgan kompyuterli o‘qitish dasturlari axborotni o‘quvchi tomonidan
o‘zlashtirilishining psixologik va pedagogik qoidalari e’tiborga olingan taqdirda o‘qitishni individuallashtirish va differensiyalashtirishga, bolalarning qiziqishlari va o‘qishdagi mustaqil faoliyatini rag‘batlantirishga imkon beradi. Maktab pedagogik jarayonida kompyuter o‘qituvchi, ishchi qurol, o‘qitish obyekti, hamkorlik qiluvchi jamoa, bo‘sh vaqt (o‘yin) muhiti xizmatlarini bajarishi mumkin (G. K. Selefko).
Kompyuter o‘qituvchi sifatida — o‘qituvchini va kitobni qisman yoki to‘liq o‘rnini
bosadigan o‘quv axboroti manbai; multimediya va telekomunikatsiya imkoniyatlari
bilan tamoman yangi sifat darajasidagi ko‘rgazmali vosita; individual va axborot muhiti; trenajyor; o‘quvchilar bilimni tashhislash va nazorat qilishning vositasi vazifalarini bajaradi. Ishchi qurol sifatida kompyuter — matnlarni tayyorlash va ularni saqlash matn redaktori; grafikaviy redaktor va katta imkoniyatlarga ega hisoblash mashinasi vazifalarini bajaradi. O‘qitish obyekti sifatidagi xizmatini kompyuter-dasturlashtirish; dasturli mahsulotlarni tayyorlash; har turli axborot muhitlarini qo‘llash moboynida bajaradi. Hamkorlik qiluvchi jamoa — keng auditoriya bilan muloqot qilish, Internetda bog‘lanish orqali vujudga keltiriladi.
Bo‘sh vaqt (o‘yin) muhiti o‘yin dasturlari, tarmoq bo‘yicha kompyuterli o‘yinlar,
kompyuterli video yordamida tashkil qilinadi. Axborot muhiti zamonaviy darajadagi axborot bazalari, gipermatn va multimediya, imitatsion o‘qitish, elektron kommunikatsiyalar, ekspert tizimlarini kiritadi. Hozirgi kunda kompyuter o‘qitishning qudratli vositasiga aylangan. Kompyuterli texnologiyada o‘qituvchinng ishi, V. K. Selefko ta’kidlaganidek, quyidagilardan iborat:
1. a) butun sinf o‘quv predmeti darajasida o‘quv jarayonini tashkillashtirish
(o‘quv jarayoni grafigi, sirtqi tashhis, yakuniy nazorat);
2. b) sinf ichida o‘quvchilarni faollashtirish va ularning ishini muvofiqlashtirish,
ish o‘rinlarini joylashtirish, yo‘riqnoma berish, sinf ichkarisidagi tarmoqni
boshqarish kabilar;
3. v) o‘quvchilarni individual kuzatish, individual yordam ko‘rsatish, bolalar
bilan individual «insoniy» munosabat. Kompyuter yordamida individual
o‘qitishning ko‘rish va eshitish obrazlarini foydalanuvchi mukammal
variantiga erishiladi;
4. g) axborot muhiti tarkibiy qismlarini tayyorlash, ularning ma’lum bir o‘quv
fani mazmuni bilan bog‘liqligidan iborat.
Xususan, multimediya texnologiyalaridan foydalanib interfaol darslarni o‘tkazish yaxshi samara beradi. Odatdagi darsda o‘qituvchi dars mavzusi mazmunini bayon qiladi, o‘quvchilar esa tinglab, ko‘rib, eslab qoladilar, kerakli yozuvlarni daftarlariga yozadilar. Ular har qanday ma’lumotni tayyor holda qabul qiladilar. Aksincha, inter-faollik o‘quvchilarga o‘qitish jarayoniga faol kirishishga imkon beradi. Bolalar shunchaki tinglamaydilar. Ular savollar berib, o‘z fikrlarini bildiradilar, o‘quv materialining tushunarsiz qismlarini batafsilroq anglab olishga intiladilar, baxslashadilar, o‘zlari to‘g‘risida xulosalarga va yechimlarga keladilar. Interfaollikda har ikki tomon: o‘qituvchi ham, o‘quvchilar ham faollik ko‘rsatadi, birgalashib, hamkorlikda darsda qo‘yilgan maqsadlarga erishadilar. Biron bir o‘quvchi darsdagi asosiy ishdan chekkada qolmaydi. Hamma o‘qiydi, hamma bir — birini o‘qitadi.
Interfaol dars o‘qituvchi boshchiligi bilan amalga oshiriladigan an’anaviy o‘qitish
usullarining va yakka tartibdagi kompyuterli o‘qitishning yaxshi tomonlarini
birlashtiradi. Kompyuter o‘qituvchining faol yordamchisiga aylanadi. Kompyuter
slaydlarini foydalanish evaziga interfaol darslar bilishga taqdim etiladigan axborot
mazmuni bilan birga, ta’sirchanligi bilan ajralib turadi. Dars mavzusini bayon
qilishda o‘qituvchi illyustratsiya sifatida slaydlardagi axborotni kerak joylarda
taqdim etib boradi. Rasmlar, grafiklar, jadvallar, diagrammalar, formulalar ovoz
jo‘rligida, multiplikatsiya elementlari hamkorligida taqdim etilib, o‘qituvchining izohlari bilan beriladi.
O‘zbekiston Respublikasida internet rivoji bevosita mamlakat taraqqiyoti bilan
uzviy bog‘lanadi. U o‘zida zamonaviy davlat va aholi turmush tarziga xos barcha
bosqichlarni aks ettiradi. O‘zbekistonda Internet rivojini quyidagi asosiy davrlarga
bo‘lish mumkin:
1990-yillar boshi. UUCP ma’lumotlar uzatish tizimida elektron pochta orqali
ma’lumot almashish imkoni paydo bo‘ldi. Foydalanuvchilar analog modemlar
yordamida Moskvaga yoki boshqa shaharlararo qo‘ng‘iroqni amalga oshira
boshladilar. Ma’lumotlar uzatish tezligi 1200-2400 bod (bit/s)ni tashkil qilgan.
1992-1995 yillarda UUCP mahalliy provayderi faoliyatini boshlagan. U tomonidan
ko‘rsatilayotgan xizmatlar tezligi 9600-14400 bod (bit/s)ni tashkil qilgan. Shundan
so‘ng BCC (Biznes Aloqalar Markazi), CCC va PERDCA (Silk.org) provayderlari
tashkil etilgan. SONET elektron tijorat tarmoqlariga ulanish boshlangan.
FidoNet matnli ma’lumotlarni jo‘natish global tarmog‘i ishga tushdi. Relcom – ilk
elektron pochta tarmog‘i ishga tushdi. Ma’lumot uzatish tezligi 9600 dan 14400 bodgacha bo‘lgan analog modemlar orqali Internet tarmog‘iga ulanish imkoniyati tug‘ildi. Mazkur xizmatlar Naytov, BCC hamda Silknet (PERDCA) provayderlari tomonidan ko‘rsatilgan. 1995 yil 29 aprelda «UZ»domeniga asos solindi.
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy Bankining ma’lumotlarini banklararo uzatish
tarmog‘iga asos solindi.
1996 yil. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzurida BMTning
O‘zbekistonda Internetni rivojlantirish loyihasi tashkil etildi. Keyinchalik bu UzNet nomi bilan tanilgan. Telekommunikatsiya bozorida UzPAK kompaniyasi faoliyatini boshladi.
1997-1999 yillar. Internetning misli ko‘rilmagan rivojlanish davri. Har bir provayder xalqaro Internet tarmog‘ida o‘zining mustaqil kanaliga ega bo‘ldi. Ba’zi birlarida Moskvaga qadar modemlari, boshqalarida asinxron sputnik kanallari mavjud bo‘lgan. O‘zbekistonning ilmiy-ta’lim tarmog‘i UzSciNet faoliyatini boshladi.Yangi internet provayderlari tashkil etildi. Internetdan bir soat foydalanish bahosi 600 so‘m (shu davrda Markaziy bank kursi bo‘yicha bu o‘rtacha 4 dollarga teng mablag‘) bo‘lgan. Muayyan yo‘nalishlar bo‘yicha texnologiyalar analogdan raqamli shaklga o‘ta boshladi. Naytov hamda UzNet provayderlari faqatgina yuridik shaxslar uchun raqamli modemlar orqali Internet xizmatlarini ko‘rsata boshladi.
Internetdan foydalanish tariflarini trafikka binoan belgilash amaliyoti boshlandi.
Internet tarmog‘i orqali ovozli aloqa o‘rnatish tajribasi qo‘llandi. Sarkor Telecom
provayderi Radio Ethernet simsiz tarmoq texnologiyasini joriy qildi. Trans-Osiyo-
Yevropa (TAYe) optik aloqa ma’lumotlar uzatish tarmog‘idan foydalanila
boshlandi.
1999 yil. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining №52-son qarori
imzolandi. Qarorga muvofiq xalqaro ma’lumotlar uzatish, shuningdek Internet
tarmog‘iga ulanish O‘zAAA dan xalqaro tarmoqqa chiqishga huquq beruvchi
litsenziyani olib, O‘zbekiston Respublikasi ma’lumotlarni uzatish tarmoqlari
operatorlari (provayderlari)ning respublika va xalqaro kompyuter tarmoqlaridan,
shu jumladan Internetdan faqat «UzPAK» ma’lumotlarni uzatish davlat tarmog‘ini
rivojlantirish va undan foydalanish korxonasining va Ma’lumotlarni uzatish milliy
tarmog‘ining texnik vositalari orqali foydalanishiga oid belgilangan tartib
belgilandi. “Iskra” hukumat aloqa tarmog‘i va boshqa bir qator ma’lumotlar uzatish vositalari orqali xalqaro tarmoqqa chiqish to‘xtatildi. UzNet uskunalari, tarmog‘i va xodimlar UZPAK boshqaruviga o‘tkazildi. Barcha provayderlarga tarmoqlarini UZPAK tarmog‘iga birlashtirish tavsiya qilindi. Provayderlar faoliyatining quyidagi jadvali ommalashtirildi: barcha trafik shaxsiy yoki sotib olingan kanallar orqali o‘tkazilgan, UzPAK kanalidan (odatda bu 33600 bod (bit/s)li analog modem bo‘lgan) zahira sifatida foydalanilgan. O‘sha mahalda UzPAK xizmatlari narxi boshqa provayderlarnikidan yuqori bo‘lgan. Shunday bo‘lsa ham, asinxron aloqa foydalanuvchilari soni o‘sib borgan.
1999-2000 yillar. BMTning O‘zbekistonda Internet tarmog‘ini rivojlantirish
bo‘yicha yangi loyihasi – UZB/99/016 (UzSciNet) ish boshladi. Bu gal O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi qoshida akademik tarmoq yaratish bo‘yicha ish boshlandi. Internet bozorida qator o‘zining mustaqil (asosan sun’iy yo‘ldosh) kanallariga ega bo‘lgan provayderlar faoliyati kuzatildi. Ilk Cisco tarmoq akademiyasi ishga tushdi.
2001-2002 yillar. Tashqi Internet kanallarining o‘tkazuvchanlik salohiyati 8,5
Mbit/s. dan 18 Mbit/s.gacha oshdi. Sarkor Telekom ilk marotaba TAYe orqali China Telecomga ulandi. DialUp xizmatlari uchun narxlarning keskin pasayishi kuzatildi.
“Naytov Internet” biznesi Buzton kompaniyasiga o‘tdi. O‘zbekiston Respublikasi
Vazirlar Mahkamasining “Xalqaro kompyuter tarmoqlaridan foydalanishni
markazlashtirishdan chiqarish to‘g‘risida”gi 352-son qarori imzolandi. Unga
muvofiq, Vazirlar Mahkamasining 52-sonli qarorida qayd etilgan, O‘zbekiston
Respublikasi ma’lumotlarni uzatish tarmoqlari operatorlari (provayderlari)ning
respublika va xalqaro kompyuter tarmoqlaridan, shu jumladan Internetdan faqat
«UzPAK» ma’lumotlarni uzatish davlat tarmog‘ini rivojlantirish va undan
foydalanish korxonasining va Ma’lumotlarni uzatish milliy tarmog‘ining texnik vositalari orqali foydalanishiga oid belgilangan tartib bekor qilindi. Provayderlar hali ham xalqaro aloqaga ulanishni «O‘zbektelekom» AK orqali amalga oshirishlari zarur edi. 2003-2005 yillarda. Tashqi Internet kanallarining o‘tkazuvchanlik salohiyati 32 Mbit/s dan 143,1 Mbit/s gacha oshdi. DSL orqali Internet tarmog‘iga ulanish ham jismoniy, ham yuridik shaxslar o‘rtasida keng ommalashdi. Provayderlar hududlarda ham Internetga ulanish bo‘yicha xizmatlarni kengaytira boshlashdi. Internet tezligi 64 Kbit/sek.dan 1 Mbit/s.gacha oshdi. Oylik abonent to‘lovi orqali DialUp orqali ulanganlarga oylik cheksiz tariflar joriy qilindi. Provayderlar Callback xizmatini joriy qilishdi. O‘zbekiston mobil aloqa bozorida Rossiyaning Vmpelkom (Bilayn), MTS, Telia Sonera kompaniyalari faoliyatini boshladi. Telekommunikatsiya bozorida IP telefoniya (Platinum connect, 2Oxygen,Buzton) kompaniyalari paydo bo‘ldi. O‘zbekiston Respublikasi hukumat portali –www.gov.uz tashkil etildi. Vazirlar Mahkamasining 2005 yil 6 oktyabrdagi 221-son qaroriga muvofiq, davlat va jamoat organlari, fuqarolar, mulkchilik shakllaridan qat’i nazar, korxonalar, muassasalar va tashkilotlarning axborotlarga bo‘lgan ehtiyojlarini har tomonlama qondirish maqsadida Ma’lumotlarni uzatish milliy tarmog‘ining faoliyat ko‘rsatishini va uni rivojlantirishni ta’minlash «O‘zbektelekom» AK zimmasiga yuklatildi. UZINFOCOM markazi esa O‘zbekistonning yuqori darajali domeni(ccTLD.uz)ga administratorlik qilish huquqini qo‘lga kiritdi.
UZ milliy domenini ro‘yxatga oluvchi 6 ta registrator (Tomas, BCC, Sarkor
Telecom, Global Study, TV-Inform i Arsenal-D) faoliyat ko‘rsatmoqda edi.
O‘zbekiston AT Assotsiatsiyasi, ZiyoNet axborot ta’lim tarmog‘i, kompyuter
xurujlariga tezkor choralar ko‘ruvchi «UZ-CERT» xizmati, Milliy axborot-qidiruv
tizimi WWW.UZ ga asos solindi. 2006-2009 yillar. Tashqi Internet kanallarining
o‘tkazuvchanlik salohiyati 1125 Mbit/s.gacha oshdi. Birinchi elektron raqamli
imzoni ro‘yxatga olish markazi ochildi. Kompaniyalar GPRS, 3G, Wi-MAX
texnologiyalari asosida simsiz Internet xizmatlarini ko‘rsatishni boshladilar. Internet foydalanuvchilari soni 2 milliondan oshib, mobil aloqa foydalanuvchilari 10 millionga yetdi. Simus kompaniyasi «UZ» domenining milliy registratoriga aylandi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Krizisga qarshi dasturga kiritilgan
qo‘shimcha infratuzilma ob’ektlari bo‘yicha loyihalarni amalga oshirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-1073-son qarori asosida 2009 yilgacha aloqa va
telekommunikatsiya ob’ektlarini, xususan milliy va hududiy ma’lumotlar almashish tarmoqlarini rivojlantirishning qo‘shimcha choralari belgilab olindi. Mobil aloqa operatori «MTS – O‘zbekistan» mamlakat hududida 4G (4-avlod) mobil tarmog‘ini qurish bo‘yicha litsenziyaga ega bo‘ldi. 2010-2011 yillar. Foydalanuvchilar soni 7,378 mln.ga yoki aholi miqdoriga nisbatan 24 % ga tedi. Bundan mobil Internetdan foydalanuvchilar 4,119 mln.ni tashkil qiladi. Bundan ko‘rinib turibdiki, ko‘pchilik Internetdan foydalanishda mobil aloqani ma’qul ko‘radi. 2010 yilda O‘zbekistonda Internet foydalanuvchilari soni 3,2 millionga oshib, 2002 yil bilan solishtirganda o‘sish 23,8 %ni tashkil qiladi.
O‘zbekistonning barcha hududlarida Internet foydalanuvchilari soni muntazam
oshib bormoqda va mamlakat aholisining 24 %i xalqaro tarmoqdan foydalanadi.
2010 yil so‘ngida Internetdan foydalanuvchi davlat organlari soni 7643 taga yetdi.
UZINFOCOM markazi tomonidan taqdim etilgan ma’lumotlarga ko‘ra, 2010 yilda
«.UZ» milliy domenidan ro‘yxatdan o‘tgan faol domenlar miqdori 11 mingtaga yetgan.
2010 yilda TAS-IX da trafik hajmi 615025,32 GBaytga yetib, 2009 yilga nisbatan
314,8% ga oshgan.
Asrlar davomida yig‘ilgan ilm-fan xazinasini bugungi yosh avlodga o‘rgatish, ularni dunyodagi ilg‘or va zamonaviy pedagogik texnologiya va axborot tizimlari yordamida jahon standartlariga to‘g‘ri keladigan mutaxassis kadrlar qilib tayyorlash bugungi davrning dolzarb vazifalaridan biriga aylandi. Hozirgi kunning asosiy talablaridan yana biri, o‘quv jarayonini to‘liq kompyuter tarmoqlaridan foydalangan holda olib borishdir. Buning uchun kompyuter tarmoqlari, uni tashkil etuvchilari, fandagi o‘rni nimalardan iborat, internet tizimi nima va o‘qitishda xamda o‘quv jarayonida foydalanishda nimalarga e’tibor bermoq kerak degan savollarga javob berish maqsadga muvofiqdir.
O‘quv jarayonida axborot texnologiyalaridan foydalanishni rivojlantirishda
masofali o‘qitish alohida o‘rin egallaydi. Masofadan turib o‘qitish bu inson o‘zining bilim darajasini oshirishni ishlab chiqarishdan ajralmagan holda xoxlovchilar, maktabga borish imkoniyati bo‘lmagan, nogironlar, keksa yoshdagilar kabilar uchun katta yo‘l ochib beradi. Masofali o‘qitishda biz hech kimni majbur qila olmaymiz. Bunda xoxlovchi o‘z imkoniyatiga qarab muloqot qilish, qo‘shimcha axborot to‘plash va fikr almashish imkoniyatiga ega bo‘ladi.
Masofali o‘qitish hozirgi kunning barcha talablariga javob beradi, ayniqsa, yo‘l xarajatlarini hisobga olmaganda, kunduzgi ta’limni barcha sistemalarini tashkil qilish mablag‘lariga ham o‘z ta’sirini ko‘rsatadi. Ma’lumki, ko‘p yillar davomida sirtqi ta’lim asosan televedeniya, radio yoki matbuot orqali amalga oshirilib kelinmoqda. Lekin bularni amalga oshirish ko‘pgina faktorlar hisobida qiyinchilik bilan amalga oshirilib kelindi.
Yangi axborot texnologiyalari asosida masofali o‘qitishni tashkil qilishning bir qator usullari mavjud: interfaol teoevedeniya, telekommunikatsiya, CD-ROM
texnologiyasi asosida, o‘quv radio va televedeniya, video lentalar va hokazo.
So‘ngi yillarda to‘rt xil turdagi masofali o‘qitish keng tarqalmoqda:
1. Interfaol televedeniya (two-way TV);
2. Axborot almashinuviga asoslangan kompyuterli telekomunikatsiya setlari
(regional va global, internet);
3. Multimediali, interfaol rejimli, videokonferentsiyalar o‘tkazish imkoniga ega
kompyuterli telekomunikatsiya setlari;
4. Birinchi va ikkinchi turlar kesimida.
Masofadan o‘qitish bu Internet tarmog‘i orqali sizga qulay bo‘lgan vaqtda o‘qishdir.
Masofadan o‘qitishning tarkibiy belgilari: o‘qituvchi, o‘quvchi, kommunikatsiyadir.
Masofadan o‘qitish uslubiy materiallari quyidagilardir:
• Darslik
• Audio va video darsliklar
• Onlayn darslar (Internet saxifa)
• Elektron kutubxonalar
• Testlar
• Mul’timedia elektron darsliklar
Shunday qilib, masofadan o‘qitishda virtual kutubxonalar, sputnik orqali
videokonferentsiyalar, darslar, Internet yordamida muloqot va informatsiya olish
imkoniyatlari paydo bo‘ldi. Bu esa o‘quvchi uchun maxsus o‘qish doirasini berdi.
O‘quvchining fanni o‘zlashtirish tezligi va sifati keskin yaxshilandi. Dunyo
amaliyotida ochiq va masofali o‘qitish hozirgi kunda asosan oltita modelga
asoslangan:
1-model. Eksternat tipida o‘qitish. Bunda o‘quvchi maktab yoki oliy o‘quv yurtida
o‘qitishning kunduzgi ta’lim tizimidan foydalanmaydi. Bunda o‘quvchi ta’lim
muassasasiga qatnamasdan atestat yoki diplomga ega bo‘ladi.
2-model. Oliy o‘quv yurtida o‘qish (kunduzgi ta’lim).
Bu butun bir sistema bo‘lib, ta’lim kunduzgi, sirtqi yoki masofali o‘qitish yangi axborot texnologiyalari asoslangan holda amalga oshiriladi. Bu usuldan ko‘pgina xorijiy oliy o‘quv yurtlarida keng foydalanilmoqda.
3-model. Bir nechta oliy o‘quv yurtlarining o‘zaro hamkorligida o‘qitish.Bunda bir
qator davlatlardagi oliy o‘quv yurtlari o‘zaro hamkorlikda sirtqi va masofali o‘qitish yo‘lga qo‘yilib talabalar xoxlagan davlatdagi oliy o‘quv yurti yoki kollejda o‘z davlatini yoki uyidan uzoqlashmasdan ta’lim olish huquqiga ega bo‘ladi.
4-model. Avtonom ta’lim berish muassasasi.
Masofali o‘qitishga asoslangan multimediali kurslardan iborat maxsus ta’lim berish muassasasi. Bunda shuningdek bilim darajasini baholash va atestatsiya qilish ham amalga oshiriladi.
Bunday oliy o‘quv yurtlaridan Londondagi ochiq universitetni, AQShdagi Milliy
texnologiya universitetlarini misolida qarash mumkin.
5-model. Avtonom o‘qitish tizimi.
Ushbu usulda o‘qitish asosan TV, radio aloqa vositalari orqali yoki qo‘shimcha chop etish vositalari orqali amalga oshiriladi. Bu usulda hozirda amerika-samoa televizion proekti faoliyat ko‘rsatmoqda.
6-model. Multimediali masofali o‘qitish.
Bu asosan katta yoshdagi, to‘liq o‘rta ta’limga ega bo‘lmaganlar uchun qulay bo‘lib, ularni o‘rta maktabni tugatishlarida yordam ko‘rsatadi. Shunday qilib, axborot texnologiyalari yordamida masofali o‘qitishni joriy qilinishi ma’lum moddiy qiyinchiliklarga duch kelsada, o‘z samarasini berib kelmoqda.
Bugun O‘zbekiston jahon hamjamiyatiga integrallashtirish yo‘lida faol siyosat
yuritib, iqtisodiy, ilm-fan, ta’lim sohasi va axborot almashish borasida dunyo
xalqlari bilan o ‘zaro hamkorlikni tabora mustahkamlamoqda. Bu borada yurtimizda bir qancha ishlar amalga oshirildi. Kadrlar tayyorlash milliy dasturining sifat bosqichida mamlakatimizda axborot kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish, ta’lim tizimiga xorijiy o ‘quv markazlarining yangi pedagogik texnologiyalarini ijobiy tajribalarini jalb etish va ulardan amalda foydalanish ta’lim sohasidagi muhim vazifalardan biridir. Ma’lumki, fan va texnika jadal sur’atlar bilan rivojlanayotgan bugungi kunda ilmiy bilimlar, tushuncha va tasavvurlar hajmi keskin ortib bormoqda. Bu, bir tomondan, fantexnikaning yangi soha va bo‘limlarining taraqqiy etishi tufayli uning differensiallashuvini ta’minlayotgan bo‘lsa, ikkinchi tomondan, fanlar orasida integratsiya jarayonini vujudga keltirmoqda.
Bunday sharoitda, yuqori malakali pedagog kadrlarga bo‘lgan talablar ortib borib,
barkamol avlodni asrlar davomida shakllanib kelgan umuminsoniy va milliy
qadriyatlar ruhida tarbiyalash layoqatiga ega, fanning fundamental asoslarini, pedagogika va psixologiya metodlarini mukammal egallagan, kasbiy tayyorgarligi yuksak darajada bo‘lgan hamda zamonaviy pedagogik va axborot - kommunikatsiya texnologiyalarini amaliyotda qo‘llash ko‘nikma va malakasini puxta o ‘zlashtirgan ijodkor pedagoglarni tayyorlash talab etiladi.
Ilmiy texnikaviy taraqqiyot ishlab chiqarishning ko‘p sonli tarmoqlari bilan bir qatorda ta’lim sohasiga ham zamonaviy axborot texnologiyalarini joriy etishni taqozo etmoqda. Chunki, pedagogning o ‘quv jarayonini tashkilotchisi sifatida emas, balki bilimlarni egallash manbalaridan biriga aylanib qolayotganligi, ilmiy-texnik taraqqiyotning rivojlanayotgan bosqichida axborotlarning keskin ortib borayotganligi va ulardan o‘qitish jarayonidafoydalanish uchun vaqtning chegaralanganligi ta’lim tizimiga zamonaviy texnologiyalarni joriy etishni taqozo etmoqda.
Ta’lim islohotlari amalga oshirilayotgan hozirgi davrda har bir fanni o ‘qitish
mazmunini qayta tahlildan o ‘tkazish va buni tubdan isloh qilish nuqtai nazardan
yondashuv zarur bo‘ladi.
Bugungi kunda zamonaviy axborot-kommunikatsi texnologiyalarining jadal
sur’atlar bilan rivojlanishi va joriy etilishi jamiyat taraqqiyoting barcha yo‘nalishiga ulkan ijobiy ta’sir ko‘rsatmoqda. Har bir sohaga tegishli ko‘plab Web-portallar, internet saytlari, axborot tizimlarining yaratilishi va elektron axborot almashish, markazlashgan axborot resurslari, turli ko‘rinishdagi interaktiv xizmatlaridan foydalanishning keng y o ‘lga qo‘yilishi esa keng qatlamdagi jamoatchilik orasida axborot tanqisligiga barham berilishiga, ma’lumot olish, qayta ishlov berish va uzatish imkoniyatining keskin oshuviga va boshqa ko‘pgina qulayliklarni keltirib chiqarmoqda.
Jadal sur’atlar bilan rivojlanayotgan texnologiyalar ta’lim-tarbiya jarayonining tez
takomillashishini va yangi texnologik muhitga moslashishini taqozo etadi, ya’ni o‘qituvchi pedagogik va axborot vositalaridan to ‘liq foydalana bilishi va ishlata olishi talab etiladi.
AKTning eng ommalashgan vositalaridan biri bu - televideniye hisoblanadi.
Ta’limiy teledasturlardan butun dunyoda keng foydalaniladi, bu esa masofaviy ta’limning yorqin
ko‘rinishidir. Televideniye orqali tayyorlangan turli ta’limiy vositalarni keng
foydalanuvchilar auditoriyasi uchun namoyish qilishning imkoni mavjud. Bunda o
‘quvchi va talabalar o ‘z
bilimlarini maxsus imtihon va testlar yordamida tekshirishlari mumkin.
Demak, ta’lim tizimida axborot-kommunikatsiya texnologiyalari, internet, electron
darsliklar va multimedia resurslaridan foydalanish samaradorligini oshirish orqali
ta’lim-tarbiya jarayoni sifatini oshirish kafolatlanadi.
XULOSA
Aholi malakaviy darajasi tabiiy holda mamlakat iqtisodiyoti rivojlanishida,
shuning bilan birga demokratik jamiyatning shakllanishida, millatning ijtimoiy-ma`naviy kamol topishida muhim rol o`ynaydi. Talabaning bilim saviyasi, fanni nechog`li o`zlashtirganligi esa, uning bajargan mustaqil topshiriqlarida o`z ifodasini topadi.
Xulosa qilib aytadigan bo`lsak, kurs ishlaridan asosiy maqsad: ta`lim bo`yicha
nazariy va amaliy bilimlarni mustahkamlash va kengaytirish, olingan bilimlarni
muayyan ilmiy, texnikaviy, ishlab chiqarish, iqtisodiy, ijtimoiy, madaniy vazifalarni hal etishda qo`llashdan iborat.
Kurs ishlarining talaba uchun ahamiyatli tomoni shundaki: ijodiy ishlash,
ishlab chiqilayotgan masalaning qo`yilish jarayonidan boshlab uni to`la nihoyasiga
yetkazish bo`yicha qaror qabul qilishda bo`lgan mas`uliyatni his etishga o`rgatish,
zamonaviy ishlab chiqarish, iqtisodiyot, texnika va madaniyatning rivojlanishi
sharoitida talabalarni mustaqil ishlashga tayyorgarligini ta`minlashga imkon beradi.
Kurs ishini bajarishda talaba o`z imkoniyatidan kelib chiqib, o`zi xohlagan
tarzda dasturlar bog`lamini tuzishi mumkin.
|
| |
